ΤΟΠΙΚΗ ΑΓΙΟΛΟΓΙΑ

Στήν νοτιοδυτική πλευ­ρά τοῦ βρά­χου Πυ­ξά­ρι τῶν Ἁγίων Μετεώρων ἀ­ρι­στε­ρά καί ἄ­νω τοῦ μο­νυ­δρί­ου τοῦ ἁ­γί­ου Ἀ­ντω­νί­ου, σέ ὕ­ψος σα­ρά­ντα καί πλέ­ον μέ­τρων ὑπάρχει τό τρι­σπή­λαι­ο ἀ­σκη­τή­ρι­ο τοῦ ὁ­σί­ου Γρη­γο­ρί­ου. Κτί­το­ρες οἱ ὅ­σι­οι αὐ­τά­δελ­φοι πα­τέ­ρες Γρη­γό­ρι­ος καί Θε­ο­δό­σι­ος.

Τό μο­νύ­δρι­ο ἀ­παρ­τί­ζε­ται ἀ­πό τρί­α ἐ­πάλ­λη­λα, ἴ­σως καί πε­ρισ­σό­τε­ρα, σπη­λαι­ώ­δη ἐν­δι­αι­τή­μα­τα, πα­λαι­ῶν ἀ­σκη­τῶν μέ τούς χα­ρα­κτη­ρι­στι­κούς ξυ­λό­φρα­κτους ἐ­ξῶ­στες (ἡ πρώ­τη εὑ­ρί­σκε­ται σέ ὕ­ψος 25 μέ­τρων, ἡ δεύ­τε­ρη σέ 35, καί ἡ τρί­τη σέ ὕ­ψος 40 μέ­τρων ἀ­πό τούς πρό­πο­δες). Ὁ χῶ­ρος αὐ­τός δέν βρέ­χε­ται, δι­ό­τι βρί­σκε­ται κά­τω ἀ­πό μί­α ὀ­ξεί­α γω­νί­α πού σχη­μα­τί­ζει ὁ βρά­χος μέ τό ἔ­δα­φος. Ἔ­τσι δι­α­σώ­θη­καν τά ξύ­λα στούς ἐ­ξῶ­στες καί ἐν μέ­ρει ἡ ἀ­νε­μό­σκα­λα. Στό δεύ­τε­ρο καί τρί­το σπή­λαι­ο ὑπάρχει ἕ­να με­γά­λο κο­φί­νι, γι­ά τήν με­τα­φο­ρά τῶν ὑ­λι­κῶν πρα­γμά­των, ἐ­φ’ ὅ­σον ἀ­νῆ­κε ἄλ­λω­στε στήν πε­ρι­ο­χή τῶν Κο­φι­νί­ων. Στίς κοι­λό­τη­τες τοῦ βρά­χου ὑπάρχουν τά λα­ξευ­μέ­να κελ­λι­ά τῶν ἀ­σκη­τῶν, πού ἔ­χουν χω­ρη­τι­κό­τη­τα ἑ­νός θο­λω­τοῦ τά­φου.

Στό τρί­το ἀ­νώ­τε­ρο σπή­λαι­ο ὑπάρχει να­ΐ­σκος ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νος στήν Κοί­μη­ση τῆς Θε­ο­τό­κου, δι­α­κο­σμη­μέ­νος μέ πα­λαι­ές ἀλ­λά θαυ­μά­σι­ες τοι­χο­γρα­φί­ες μα­κε­δο­νι­κῆς τε­χνο­τρο­πί­ας καί σχε­τι­κά κα­λά δι­α­τη­ρημένες. Ἡ κτη­το­ρι­κή ἐ­πι­γρα­φή, ἡ ὁ­ποί­α εὑ­ρί­σκε­ται ἐ­ξω­τε­ρι­κά, στό ὑ­πέρ­θυ­ρο τῆς εἰ­σό­δου ἔχει ὡς ἑξῆς:  «† Ἀ­νη­γερ­θην ὀ θή­ος κ(αὶ) πάν­σε­πτος να­ος ου­τος της ἡ­πε­ρε­βλο­γη­μέν[ης] δε­σπη­νῆς ἠ­μόν Θε­ο­τό­κου· δι­ά κ(αὶ) (ε)ξό­δου Γρη­γο­ρη­ου ἀ­μαρ­το­λο[υ] [κ]τή­το­ρος· με­τα τοῦ αὐ­τα­δέλ­φου Θε­ο­δο­σή­ου· ϊ­ε­ρο­μο­να­χου ἀρ­χϊ­ε­ρα­τέ­βο­ντος Ματ[θέ­ου] τῆς ἀ­γη­ο­τά­της ἐ­πη­σκο­πης Στα­γΐ­ων [͵ϛωπ]γ΄ ἰν(δι­κτι­ῶ­νος) ιγ΄».

Οἱ Μοναχοί τοῦ Μετεώρου κατά τό ἔτος 1972 ἀ­νε­κά­λυ­ψαν πρῶ­τοι τίς τοι­χο­γρα­φί­ες τῶν ὁ­σί­ων κτι­τό­ρων τοῦ ἀ­σκη­τη­ρί­ου μέ τά ὀ­νό­μα­τά τους καί ἐ­ντός τοῦ να­ΐ­σκου βρέ­θη­καν λα­ξευ­μέ­νοι οἱ τά­φοι τῶν ἱ­δρυ­τῶν αὐ­τα­δέλ­φων ὁ­σί­ων ἱ­ε­ρο­μο­νά­χων Γρη­γο­ρί­ου καί Θε­ο­δο­σί­ου.

Ἐ­πί τοῦ ἐ­ξω­τε­ρι­κοῦ τοί­χου τοῦ να­ΐ­σκου εἶ­ναι ἱ­στο­ρη­μέ­νοι μέ φωτοστέφανο οἱ ὅ­σι­οι αὐ­τά­δελ­φοι κτί­το­ρες Γρη­γό­ρι­ος καί Θε­ο­δό­σι­ος. Οἱ ἐ­πι­γρα­φές ἔχουν ὡς ἑξῆς:  «Δέ­η­σις του δου­λου του Θ(ε­ο)ῦ Γρη­γο­ρη­ου α­μαρ­το­λοῦ κε κτή­το­ρος. Μνή­στη­τι Κ(ύ)ρι­ε τὸν γο­νέ­ον μου Μα­νου­ήλ· ϊ­ε­ρέ­ος· κα(ὶ) της σ(υμ)βή­ου αὐ­τοῦ Ἄ­νης κα(ὶ) τὸν ταί (=τέ­κνων;) αὐ­τῶ[ν]».

Καί «Δέ­η­σις τοῦ δού­λου του Θ(ε­ο)ῦ / Θε­ο­δο­σή­ου η­ε­ρο­μο­νά­χου».

Με­τά τό γε­γο­νός τῆς ἀ­να­κα­λύ­ψε­ως αὐ­τῆς καί τῆς προ­σθή­κης τῶν ὀ­νο­μά­των δύ­ο ἀ­κό­μη ὁ­σί­ων Κτι­τό­ρων, ὁ γνω­στός τέ­ως Με­τε­ω­ρί­της καί νῦν Σι­μω­νο­πε­τρί­της ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Ἀ­θα­νά­σι­ος, ὑ­μνο­γρά­φος τῆς Με­γά­λης τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σί­ας, ἐ­ποί­η­σε τό ἀ­κό­λου­θο Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ο πρός τι­μήν τῶν Με­τε­ω­ρι­τῶν Ἁ­γί­ων, τό ὁ­ποῖ­ο ψάλ­λε­ται πλέ­ον σέ ὅ­λες τίς μο­νές τῶν Ἁ­γί­ων Με­τε­ώ­ρων καί συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει καί τούς δύ­ο ἀ­νω­τέ­ρω ὁ­σί­ους.

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον Με­τε­ω­ρι­τῶν ἁ­γί­ων.

Ἦ­χος α. Τοὺς τρεῖς με­γί­στους.

Με­τε­ώ­ρων οἱ γό­νοι τοὺς πα­τέ­ρας τι­μή­σω­μεν, τοὺς ἐν κο­ρυ­φαῖς καὶ σπη­λα­ί­οις, ἰ­σαγ­γέ­λως βι­ώ­σα­ντας. Τὸν Ἀ­θα­νά­σι­ον τὸν μέ­γαν καὶ Ἰ­ω­ά­σαφ τὸν πα­νά­ρε­τον, σὺν τῷ Νε­κτα­ρί­ῳ τῷ θε­ί­ῳ, Θε­ο­φά­νην τὸν φρό­νι­μον. Τοῦ Ῥουσ­σά­νου τοὺς πο­λί­τας, Ἰ­ω­ά­σαφ καὶ Μάξιμον, καὶ τοὺς καρ­τε­ροὺς ἐν ἀ­σκή­σει, σὺν Φι­λο­θέ­ῳ τὸν Ἀ­ντώ­νι­ον. Ἔ­τι καὶ τὸν Γρη­γό­ρι­ον ὁ­μοῦ, σὺν Θε­ο­δο­σί­ῳ τῷ ὁ­μα­ί­μο­νι. Πάντας δεῦ­τε ὑ­πο­πτέ­ρους, ἀ­ε­τοὺς Θε­οῦ δο­ξά­σω­μεν.

*  *  *

Πε­ρί τῶν αὐ­τα­δέλ­φων κτι­τό­ρων ἁ­γί­ων Γρη­γο­ρί­ου καί Θε­ο­δο­σί­ου, οἱ ὁ­ποῖ­οι δι­ε­μόρ­φω­σαν τό ἀ­σκη­τή­ρι­ο καί ἱ­στό­ρη­σαν τόν να­ό κατά τό ἔ­τος 1374/75 δέν ἦ­ταν γνω­στό οὐ­δέν. Ὡ­στό­σο με­λε­τώ­ντας τόν βί­ο τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου τοῦ Με­τε­ω­ρί­τη θά μπο­ρού­σα­με νά ἐ­πι­ση­μά­νου­με ὅ­τι γί­νε­ται ἀ­να­φο­ρά γι­ά δύ­ο «νε­ω­στί εἰσ­δε­χθέ­ντες» ὑ­πό τοῦ Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Στυ­λί­τη αὐ­τα­δέλ­φους ἱ­ε­ρο­μο­νά­χους ὀ­νό­μα­τι Γρη­γό­ρι­ο καί Πα­χώ­μι­ο, τούς ὁ­ποί­ους ὁ γέ­ρων Γρη­γό­ρι­ος ὁ Στυ­λί­της ἐ­νε­χεί­ρη­σε στόν ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο τόν Με­τε­ω­ρί­τη καί ἐ­κεῖ­νος τούς ἄ­φη­σε πά­λι στήν συ­νο­δί­α τοῦ Στύ­λου, κα­τά τό ἔ­τος 1343/44.

Πι­θα­νό­τα­τα, λοι­πόν, οἱ δύ­ο αὐ­τά­δελ­φοι, ἀρ­γό­τε­ρα, ἀ­νῆλ­θαν στόν δυ­σπρό­σι­το σπή­λαι­ο τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου. Καί ὁ μέν Γρη­γό­ρι­ος ἔ­γι­νε προ­ε­στώς, ὁ δέ Πα­χώ­μι­ος μέ τήν με­γα­λο­σχη­μί­α του ἔ­λα­βε τό ὄ­νο­μα Θε­ο­δό­σι­ος. Ἀ­ξι­ο­ση­μεί­ω­το εἶ­ναι, ἐ­πί­σης, ὅ­τι στήν σει­ρά τῶν με­γά­λων ὁ­σί­ων πού ἱ­στο­ροῦ­νται ἐ­ξω­τε­ρι­κά, στόν νό­τι­ο τοῖ­χο τοῦ λα­ξευ­τοῦ να­ϋ­δρί­ου εἶ­ναι εἰ­κο­νο­γρα­φη­μέ­νος ὁ­λό­σω­μος καί ὁ ἅ­γι­ος Πα­χώ­μι­ος, ἐ­νῶ συ­νή­θως στίς ἱ­ε­ρές μο­νές πα­ρί­στα­ται λαμ­βά­νων τό Ἀγ­γε­λι­κό σχῆ­μα πα­ρά Ἀγ­γέ­λου.

Χαι­ρε­τι­στη­ρί­ους Οἴ­κους εἰς τούς ὡς ἄ­νω ἁ­γί­ους Κτί­το­ρας Γρηγόριο καί Θεοδόσιο  ἐ­ποί­η­σεν ἡ ἁ­γι­ο­στε­φα­νί­τισ­σα Μο­να­χή Θε­ο­τέ­κνη κα­τά τό ἔ­τος 2017.

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Ἀ­σκη­τή­ρι­α, τ. Α΄, Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2010, σ. 178-188.

Οἱ ἐ­πί­ση­μοι κτί­το­ρες τῆς μο­νῆς (τέλ. 15^ου αἰ.-ἀρχ. 16^ου αἰ.) εἶ­ναι ὁ μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης ἅ­γι­ος Δι­ο­νύ­σι­ος († 28 Μαρτ. 1510) ὁ Ἐ­λε­ή­μων καί ὁ ἔ­ξαρ­χος Στα­γῶν ἱ­ε­ρο­μό­να­χος καί πνευ­μα­τι­κός ἅ­γι­ος Νι­κά­νωρ (†1521), οἱ ὁ­ποῖ­οι ἀ­νή­γει­ραν τόν νέ­ο ὁ­μώ­νυ­μο ἱ­ε­ρό να­ό, τό πο­λυ­ό­ρο­φο τμῆ­μα τῶν κελ­λί­ων καί τήν μο­να­στι­κή τρά­πε­ζα.

Τό γε­γο­νός ὅ­τι ὁ κτί­το­ρας ἅ­γι­ος Δι­ο­νύ­σι­ος ὁ Ἐ­λε­ή­μων, μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης, ἱ­στο­ρεῖ­ται στόν να­ό τῶν ἁ­γί­ων Ἀ­ναρ­γύ­ρων Τρι­κά­λων (1627) ἀ­νά­με­σα σέ ἕ­ξι ἄλ­λους ἁ­γί­ους ἱ­ε­ράρ­χες, ἀ­πο­δει­κνύ­ει τήν ἀ­να­γνώ­ρι­σή του ὡς ἁ­γί­ου καί τό ἐ­πί­θε­το «ἐ­λε­ή­μων» δη­λώ­νει τήν φι­λάν­θρω­πη δρά­ση του σέ ὅ­λη τήν πε­ρι­ο­χή.

 Ὁ Δι­ο­νύ­σι­ος δι­ε­τέ­λε­σε μη­τρο­πο­λί­της στήν Λά­ρι­σα με­τά τό ἔ­τος 1489/90, ἄ­με­σος δι­ά­δο­χος τοῦ Βησ­σα­ρί­ω­νος Α΄ καί πρίν ἀ­πό τό 1500. Πε­ρί τό 1499 ὁ Δι­ο­νύ­σι­ος πα­ραι­τή­θη­κε ἀ­πό τόν μη­τρο­πο­λι­τι­κό θρό­νο τῆς Λά­ρι­σας, στόν ὁ­ποῖ­ο ἀ­νῆλ­θε ὁ Μάρ­κος, ἐ­νῶ αὐ­τός ἀ­πο­σύρ­θη­κε καί ἐγ­κα­τα­βί­ω­σε γι­ά μι­ά δε­κα­ε­τί­α στήν μο­νή ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου Ἀ­να­παυ­σᾶ.

Ὡς μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης ὁ Δι­ο­νύ­σι­ος κα­τήρ­γη­σε τό πρω­τά­το ἀ­πό τήν ἐ­ξα­σθε­νη­μέ­νη σκή­τη τῆς Δού­πι­α­νης καί ἔ­δω­σε τόν τί­τλο τοῦ ἡ­γου­μέ­νου στόν προ­ε­στῶ­τα τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου. Ἔ­κτο­τε πρω­τεύ­ον­τα ρό­λο στήν με­τε­ω­ρί­τι­κη πο­λι­τεί­α εἶ­χε ἡ σκή­τη τοῦ Με­τε­ώ­ρου.

Πε­ρί τοῦ μη­τρο­πο­λί­του Δι­ο­νυ­σί­ου γί­νε­ται λό­γος στό Χρο­νι­κό τῶν Με­τε­ώ­ρων, ὅ­που ἀ­να­φέ­ρε­ται ὅ­τι προ­σέ­φε­ρε στούς μο­να­χούς τοῦ Με­τε­ώ­ρου τόν πύρ­γο τῆς Δού­πι­α­νης, ἔ­κτι­σε μι­κρό ἀ­χού­ρι­ο ἔ­ξω­θι τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου καί τρά­πε­ζα γι­ά τούς Με­τε­ω­ρί­τες πα­τέ­ρες, οἱ ὁποῖοι ἐρ­γά­ζον­ταν προ­φα­νῶς στά πέ­ριξ κτή­μα­τα, τούς μύ­λους καί τούς ἀμ­πε­λῶ­νες, τούς χο­ρή­γη­σε δέ ἐ­πί πλέ­ον καί μέ­ρος γῆς «δι’ εὐ­ρυ­χω­ρό­τη­τα».

Ὁ ἅ­γι­ος Δι­ο­νύ­σι­ος καί ὁ στε­νός συ­νερ­γά­της του ἅ­γι­ος Νι­κά­νωρ καί ἔ­ξαρ­χος Στα­γῶν συ­νανή­γει­ραν τό κα­θο­λι­κό καί τά λοι­πά πρῶτα κτί­σμα­τα τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου. Ἐν συ­νε­χεί­ᾳ ὁ­λο­κλή­ρω­σε τό κα­θο­λι­κό τοῦ ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου ὁ ἱ­ε­ρο­δι­ά­κο­νος καί τρί­τος κτί­το­ρας Κυ­πρι­α­νός, προ­φα­νῶς εὔ­πο­ρος, ὁ ὁ­ποῖ­ος δι­έ­θε­σε ὅ­λη τήν δα­πά­νη γι­ά τήν πε­ρί­φη­μη ἱ­στό­ρη­ση τοῦ να­οῦ. Ὁ ἐν λό­γῳ ἱ­ε­ρο­δι­ά­κο­νος Κυ­πρι­α­νός θά μπο­ροῦ­σε νά ταυ­τι­στεῖ μέ τόν «τι­μι­ώ­τα­τον γέ­ρον­τα καί ἐν ἱ­ε­ρο­δι­α­κό­νοις κῦρ Κυ­πρι­α­νόν», ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀ­να­φέ­ρε­ται στό Χρο­νι­κό τῶν Με­τε­ώ­ρων ὡς ἕ­νας ἐκ τῶν δύ­ο τε­λευ­ταί­ων «τι­μι­ω­τά­των γε­ρόν­των» τῆς σκή­της τῆς Δού­πι­α­νης.

Ὁ ὅ­σι­ος Δι­ο­νύ­σι­ος ἀ­πε­βί­ω­σε τήν Με­γά­λη Πέμ­πτη, στίς 28 Μαρ­τί­ου 1510, σύμ­φω­να μέ ἐν­θύ­μη­ση τοῦ κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 650 ΕΒΕ, φ. 41^v: «Ἐ­κοι­μή­θη ὁ πα­νι­ε­ρώ­τα­τος μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης κῦρ Δι­ο­νύ­σι­ος· ἐν ἔ­τει ͵ζι­η΄ [=1510] μὴν Μάρ­τι­ος κη΄, ἡ­μέ­ρα Ε­^η, ἥ­τις καὶ τυ­χὼν ἡ αὐ­τὴ Ε­^η ἁ­γί­α καὶ με­γά­λη, ἐν ᾗ τὰ σω­τή­ρι­α Πά­θη τοῦ Κυ­ρί­ου ἡ­μῶν Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ ἐ­πι­τε­λοῦ­μεν, ὥ­ρα Γ^η τῆς νυ­κτός» (Ἀποκατάσταση Ὀρθογραφίας).

Στόν νό­τι­ο τοῖ­χο τοῦ νάρ­θη­κα τοῦ καθολικοῦ τοῦ ἁγίου Νικολάου εἶναι ἱστορημένες, διά χειρός τοῦ περιφήμου Ἁγιογράφου Θεοφάνη τοῦ Κρητός (1527), οἱ μορ­φές τῶν κτι­τό­ρων, μέ ἁ­πλό μαῦ­ρο ρά­σο, μέ τό κομ­πο­σχοί­νι στά χέ­ρι­α. Ἡ γεμάτη εὐ­λά­βει­α ἱ­κε­τευ­τι­κή στά­ση τους πρός τήν Πα­να­γί­α καί τόν ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο τόν Με­τε­ω­ρί­τη, δει­κνύ­ει τήν φι­λο­μό­να­χη φλό­γα, ἡ ὁποία ἔ­και­γε στίς καρ­δι­ές τῶν προ­κα­θη­μέ­νων αὐ­τῶν τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας. Ὁ ἅ­γι­ος Νι­κό­λα­ος εὐ­γνώ­μο­να δι­ε­τή­ρη­σε τίς μορ­φές τους καί τήν μνή­μη τους στό πέ­ρα­σμα τό­σων αἰ­ώ­νων ἀ­κέ­ραι­ες καί ἐ­πι­βλη­τι­κές.

Ἐ­κτός ἀ­πό τήν ὑπάρχουσα στό κα­θο­λι­κό τοι­χο­γρα­φί­α τοῦ δευ­τέ­ρου κτί­το­ρα ἁ­γί­ου Νι­κά­νο­ρα, σώ­ζε­ται ἐπίσης καί μί­α Χειρόγραφη «Πα­ρα­κλη­τι­κή», τήν ὁ­ποί­α ἀ­φι­ε­ρώ­νει ὁ ὅ­σι­ος στήν μο­νή τῆς με­τα­νοί­ας του, σύμ­φω­να μέ τήν κτητορική ἐν­θύ­μη­ση:  «Τὸ πα­ρὸν βι­βλί­ον, ἀ­φο­σι­ώ­θη πα­ρὰ τοῦ τι­μι­ω­τά­του ἐν ἱ­ε­ρο­μο­νά­χοις καὶ πνευ­μα­τι­κοῖς κῦρ Νι­κά­νο­ρος, καὶ ἐ­ξάρ­χου Στα­γῶν, εἰς τὴν σε­βα­σμί­αν μο­νὴν τοῦ ἐν ἁ­γί­οις πα­τρὸς ἡ­μῶν Νι­κο­λά­ου, ἐν τῷ θέ­μα­τι τοῦ Με­τε­ώ­ρου τοῦ ἐ­πο­νο­μα­ζο­μέ­νου, Ἀ­να­παυ­σᾶ· δι­ὸ μη­δεὶς ὑ­στε­ρή­σει αὐ­τὸ ἐκ τῆς τοι­αύ­της μο­νῆς:~», (κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 61, Καταλόγου μο­νῆς Ἁ­γί­ας Τρι­ά­δος, φ. 302^r).

Οἱ ἅ­γι­οι κτί­το­ρες τι­μῶν­ται στήν μο­νή τοῦ ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου τήν 19^η Μα­ΐ­ου. Ἀ­κο­λου­θί­α τῶν κτι­τό­ρων τῆς μο­νῆς Ἀ­να­παυ­σᾶ ἐ­ποί­η­σε ὁ δρ. Χα­ρά­λαμ­πος Μπού­σι­ας, μέ­γας ὑ­μνο­γρά­φος τῆς τῶν Ἀ­λε­ξαν­δρέ­ων Ἐκ­κλη­σί­ας, μέ τόν τί­τλο: «Ἀ­κο­λου­θί­α εἰς τοὺς ὁ­σί­ους πα­τέ­ρας ἡ­μῶν Δι­ο­νύ­σι­ον τὸν Ἐ­λε­ή­μο­να καί Νι­κά­νο­ρα τὸν ἔ­ξαρ­χον Στα­γῶν, κτί­το­ρας τῆς ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου Ἀ­να­παυ­σᾶ Με­τε­ώ­ρων». Ἐ­ποί­η­σε, ὡ­σαύ­τως, καί Πα­ρα­κλη­τι­κό Κα­νό­να. [Οἱ ἀνωτέρω ἀκο­λου­θίες συμ­­περιελήφθησαν στόν προσφάτως ἐκδοθέντα καλλιτεχνικό τόμο μέ τόν τίτλο: Λειμωνάριον ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου Ἀ­να­παυ­σᾶ Με­τε­ώ­ρων, σ. 239-286].

Χαι­ρε­τι­στη­ρί­ους Οἴ­κους εἰς τούς ὡς ἄ­νω ἁ­γί­ους Κτί­το­ρας Διονύσιο καί Νικάνορα ἐ­ποί­η­σεν ἡ ἁ­γι­ο­στε­φα­νί­τισ­σα Μο­να­χή Θε­ο­τέ­κνη κα­τά τό ἔ­τος 2014.

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Β΄, (Ἁγίου Στεφάνου, Ἁγίας Τριάδος, Ρουσάνου, Ἁγίου Νικολάου), Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2018, σ. 568-571.

*  *  *

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον. Ἦ­χος πλ. α΄. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

[Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης]

Ἀναπαυσᾶ θείας Μάνδρας σεπτοὺς Δομήτορας, Διονύσιον θεῖον, τὸν τῆς Λαρίσης ταγόν, καὶ Νικάνορα, Σταγῶν τὸν πάλαι ἔξαρχον, ἀνυμνήσωμεν πιστοὶ ὡς στυλίτας εὐκλεεῖς ἀστέρας τε θείου πόθου· πρὸς οὓς βοῶμεν τοὺς προσκυνοῦντας, Ὑμῶν Εἰκόνα ἐπευλογήσατε.

Οἱ κυ­ρί­ως κτί­το­ρες τῆς ἱερᾶς μονῆς  Ρουσάνου εἶναι οἱ αὐ­τά­δελ­φοι Ἰ­ω­ά­σαφ καί Μά­ξι­μος, οἱ ὁποῖοι εἶ­χαν γε­νέ­τει­ρα τά πε­ρι­ά­κου­στα καί ὄ­μορ­φα Ἰ­ω­άν­νι­να. Κα­θώς μᾶς πλη­ρο­φο­ροῦν στό δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα τους, μέ τήν γνώ­μη τοῦ πα­νι­ε­ρω­τά­του μη­τρο­πο­λί­του Λα­ρί­σης καί ἐ­ξάρ­χου Στα­γῶν ἁ­γί­ου Βησ­σα­ρί­ω­νος Β΄ (1527-†1540) καί τήν γρα­πτή συγ­κα­τά­θε­ση τοῦ ἡγου­μέ­νου τῆς σε­βα­σμί­ας καί βα­σι­λι­κῆς μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου, πα­ρέ­λα­βαν τόν λί­θο τοῦ Ρου­σά­νου, ὅ­που σώ­ζον­ταν ἴ­χνη μό­νο ἀ­πό πα­λαι­ό να­ό τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως, καί ἀ­νή­γει­ραν ἐκ θε­με­λί­ων μέ ἀνείκαστους κόπους καί καθημερινή ἐπικινδυνότητα νέ­ο ὁ­μώ­νυ­μο κα­θο­λι­κό.

Κα­τά τό πα­ρά­δειγ­μα τῶν συμ­πα­τρι­ω­τῶν τους Ἀ­ψα­ρά­δων, πού τήν ἴ­δι­α ἐ­πο­χή ὀρ­γά­νω­ναν τό μο­να­στή­ρι τοῦ Βαρ­λα­άμ, οἱ ὅ­σι­οι τοῦ Ρου­σά­νου κτί­το­ρες κα­τα­βάλ­λον­τας κό­πους πολ­λούς, ἀ­νή­γει­ραν ἐ­κτός ἀ­πό τόν να­ό καί ὅ­λους τούς λοι­πούς ἀπαραίτητους γι­ά μί­α μο­να­στι­κή ἀ­δελ­φό­τη­τα χώ­ρους. Κα­θώς οἱ ἴ­δι­οι ἀ­να­φέ­ρουν στήν δι­α­θή­κη τους μέ τήν βο­ή­θει­α τοῦ Θε­οῦ, πού τά πάν­τα τε­λει­οῖ, δη­μι­ούρ­γη­σαν γύ­ρω­θεν σέ αὐ­τόν τόν βρά­χο φω­τει­νά καί πολ­λά κελ­λί­α πρός ἀ­νά­παυ­ση τῶν ἐ­να­σκου­μέ­νων μο­να­χῶν καί τῶν τυ­χόν φι­λο­ξε­νου­μέ­νων· καί λοι­πές οἰ­κο­δο­μές καί ἀ­να­στη­λώ­σεις ἐ­ποί­η­σαν σ’ αὐ­τή τήν μο­νή καί ηὔ­ξη­σαν τό κτι­ρι­α­κό συγ­κρό­τη­μα. Ἀ­κό­μη δέ καί δι­ά­φο­ρα σκεύ­η καί βι­βλί­α ἀ­γό­ρα­σαν καί παν­τός εἴ­δους ἱ­ε­ρά (λει­τουρ­γι­κά) σκεύ­η, καί μέ στο­λές ἱ­ε­ρέ­ων καί δι­α­κό­νων κα­τε­πλού­τη­σαν τήν μο­νή εἰς αἶ­νον καί δό­ξαν Θε­οῦ. Ἐ­πι­πλέ­ον ἀ­φι­έ­ρω­σαν σέ αὐ­τήν ἐξ ἰ­δί­ων δα­πα­νῶν καί δι­ά­φο­ρα κτή­μα­τα, ἤ­τοι, ἀμ­πε­λῶ­νες καί ἀ­γρούς, κή­πους καί πε­ρι­βό­λι­α, με­τό­χι­α καί μύ­λους· κα­θώς καί ζεύ­γη βο­ῶν, ἵπ­πους καί ἡ­μι­ό­νους καί δι­ά­φο­ρα ἄλ­λα ἀ­πα­ραί­τη­τα σκεύ­η. «Σύν τῷ χρό­νῳ –γρά­φουν– καί μο­να­χοὺς ἱ­κα­νοὺς συ­νη­θροί­σα­μεν, καὶ ἱ­ε­ρεῖς καὶ δι­α­κό­νους ἐν αὐ­τῇ κα­τε­στή­σα­μεν, ὅ­πως ὑ­μνῶ­σί τε καὶ εὐ­λο­γῶ­σι μὲν τὸν Θε­όν, μνη­μο­νεύ­ω­σι δὲ καὶ ἡ­μᾶς τοὺς κα­τὰ δύ­να­μιν κο­πι­ά­σαν­τας».

Οἱ ἅ­γι­οι κτί­το­ρες μέ βα­θει­ά ἐ­πί­γνω­ση τῶν ἀ­σκη­τι­κῶν τους ἐ­πι­τα­γῶν ἔ­θε­σαν τούς κα­νο­νι­σμούς τῆς γνή­σι­ας κοι­νο­βι­α­κῆς πο­λι­τεί­ας.

Δέν εἶ­ναι γνω­στό πό­τε ἀ­κρι­βῶς ἀ­πε­βί­ω­σε ὁ κα­θέ­νας ἀ­πό τούς αὐ­τα­δέλ­φους κτί­το­ρες. Πάν­τως με­τα­ξύ τῶν ἐ­τῶν 1545 (ἔ­τος συν­τά­ξε­ως τῆς δι­α­θή­κης) καί 1560 (ἔ­τος ἱ­στο­ρή­σε­ως τοῦ κα­θο­λι­κοῦ).

Ἡ εἰ­κο­νο­γρα­φί­α τῶν κτι­τό­ρων ὑ­πάρ­χει σέ φο­ρη­τή εἰ­κό­να λα­ϊ­κῆς τε­χνο­τρο­πί­ας τοῦ 17^ου αἰ­., μι­κρῆς καλ­λι­τε­χνι­κῆς ἀ­ξί­ας, ἀλ­λά ἱ­στο­ρι­κῆς ση­μα­σί­ας καί φυ­λάσ­σε­ται σή­με­ρα στό μο­να­στή­ρι. Οἱ ἅ­γι­οι κτί­το­ρες Ἰ­ω­ά­σαφ καί Μά­ξι­μος κρα­τοῦν στά χέ­ρι­α τους σέ ὀγ­κῶ­δες μέ­γε­θος τό κα­θο­λι­κό τους.

Τό δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα.  Οἱ δι­α­θῆ­κες τῶν ἁ­γί­ων κτι­τό­ρων τῆς μο­νῆς Ρου­σά­νου καί τῆς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ εἶ­χαν ὡς πρό­τυ­πο καί ὑ­πό­δειγ­μα τήν δι­α­θή­κη τοῦ ἁ­γί­ου Βησ­σα­ρί­ω­νος Β΄, κτί­το­ρος τῆς ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Δου­σί­κου, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­γρά­φη στά 1534-35.

Τό δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα τῶν κτι­τό­ρων εἶ­ναι γραμ­μέ­νο σέ περ­γα­μη­νό εἰ­λη­τό, δι­α­στά­σε­ων 0,47Χ0,40μ. καί φυ­λάσ­σε­ται στήν Ἐ­θνι­κή Βι­βλι­ο­θή­κη τῆς Ἑλ­λά­δος (εἰ­λη­τό ὑ­π’ ἀ­ριθ. 1465), δι­ό­τι τό ἔ­τος 1882 ἀ­φαι­ρέ­θη­κε ἀ­πό τό μο­να­στή­ρι μα­ζί μέ ἄλ­λα με­τε­ω­ρι­κά χει­ρό­γρα­φα καί με­τα­φέρ­θη­κε στήν Ἀ­θή­να, μέ ἐν­το­λή τῆς τό­τε Κυ­βερ­νή­σε­ως.

Ἀπωλεσθέντα κτιτορικά ἔγγραφα. Τέ­λος, ἀ­ξί­ζει νά ση­μει­ω­θεῖ ὅ­τι τό δι­α­θη­κῶ­ο αὐ­τό γράμ­μα τῶν κτι­τό­ρων τῆς μο­νῆς Ρου­σά­νου χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται ὡς «βε­βαι­ω­τι­κόν τε καὶ δι­α­τα­κτι­κὸν γράμ­μα καὶ δι­α­θή­κης ἀ­να­πλη­ρω­τι­κόν», πράγ­μα πού δη­λώ­νει τήν ὕ­παρ­ξη καί ἄλ­λης τυ­χόν προ­γε­νέ­στε­ρης δι­α­θή­κης ἤ δι­α­τα­κτι­κοῦ γράμ­μα­τος.

Πε­ρί­λη­ψη τέ­τοι­ου γράμ­μα­τος, μή σω­ζο­μέ­νου σή­με­ρα, δη­μο­σι­εύ­ει ὁ ἀρ­χιμ. Πορ­φύ­ρι­ος Οὐ­σπέν­σκυ. Τό γράμ­μα αὐ­τό χρο­νο­λο­γεῖ­ται με­τα­ξύ τῶν ἐ­τῶν 1543/44, καί ἀ­να­φέ­ρε­ται ὡς «Δι­α­θή­κη τῶν στυ­λι­τῶν τοῦ κελ­λί­ου τοῦ Ρου­σά­νου» (Χρι­στι­α­νι­κὴ Ἀ­να­το­λή, σ. 470).

Τήν ὕ­παρ­ξη σι­γιλ­λί­ου τοῦ οἰ­κου­με­νι­κοῦ πα­τρι­άρ­χη Ἱ­ε­ρε­μί­α Α΄ μᾶς γνω­στο­ποι­εῖ ὁ Ρῶ­σος ἀρ­χι­μαν­δρί­της Ἀν­τω­νί­νος, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τήν μο­νή Ρου­σά­νου κατά τό ἔ­τος 1865. Ὁ Ἀν­τω­νί­νος ζή­τη­σε ἀ­πό τόν ἡ­γού­με­νο τῆς μονῆς Ρουσάνου Ἀ­γα­θάγ­γε­λο νά δεῖ πα­λαι­ούς κώ­δι­κες τῆς μο­νῆς. Τό­τε ὁ ἡ­γού­με­νος τοῦ πρό­σφε­ρε ἕ­να δι­πλω­μέ­νο σι­γίλ­λι­ο τοῦ οἰ­κου­με­νι­κοῦ πα­τρι­άρ­χη Ἱ­ε­ρε­μί­α Α΄, τό ὁ­ποῖ­ο ἀ­πευ­θυ­νό­ταν πρός τούς Ρου­σα­νι­ῶ­τες ἱ­ε­ρο­μο­νά­χους Ἰ­ω­ά­σαφ καί Μά­ξι­μο, μέ χρο­νο­λο­γί­α 7049 ἀ­πό κτί­σε­ως κό­σμου, ἤ­τοι 1540/41 μ.Χ., (Ἀ­πο­δη­μί­α εἰς Ρού­με­λην, σ. 347).

Κτη­το­ρι­κά ση­μει­ώ­μα­τα τῶν Ρουσανιτῶν κτιτόρων. Στό πα­ρά­φυλ­λο Α^r τοῦ χει­ρο­γρά­φου κώ­δι­κα ὑ­π’ ἀ­ριθ. 3 τῆς μο­νῆς Ρουσάνου ὑ­πάρ­χουν ἰ­δι­ό­χει­ρα ση­μει­ώ­μα­τα τοῦ ἡ­γου­μέ­νου Μα­ξί­μου.

Τήν ἐν λόγῳ σε­λί­δα μέ τά ση­μει­ώ­μα­τα ὑ­πέ­γρα­ψε ὁ βυζαντινολόγος Ν. Βέ­ης χω­ρίς κα­μμί­α ἀ­να­φο­ρά, ὁ δέ καθηγητής Δ. Σο­φι­α­νός κα­τέ­γρα­ψε τά ση­μει­ώ­μα­τα στόν Κα­τά­λο­γο  χω­ρίς νά κά­νει προ­σπά­θει­α χρο­νι­κοῦ προσ­δι­ο­ρι­σμοῦ καί ταυ­τί­σε­ως προ­σώ­πων. Ταῦ­τα ἔ­χουν ὡς ἑ­ξῆς: «† Το σοι­να­ξά­ρι­ον ὑ­πάρ­χει του Ρου­σά­νου καί ...  μα­ξι­μως ἡ­γού­με­νος καί ...» [προ­στά­της τοῦ Ρου­σά­νου]. (Τά συμ­πλη­ρώ­μα­τα δι­κά μας). Εὐ­θύς κα­τω­τέ­ρω ἡ ἐν­θύ­μη­ση: «Ἐ­κι­μί­θι ο δου­λος τοῦ Θ(ε­ο)ῦ οι­[ω]α [σαφ] [=Ἰωάσαφ]... / καί προ­το­στά­της τῆς αυ­τῆς μο­νῆς / καί ε­ὀ­νύ­α αυ­τοῦ η μνή­μι / ἐ­πί ἔτ(ους) ...».

Μέ ἱ­ε­ρή συγ­κί­νη­ση ἡ Μοναχή Θεοτέκνη ταύτισε τόν ὑ­πο­γρά­φον­τα ἡ­γού­με­νο Μά­ξι­μο μέ τόν ὁ­μώ­νυ­μο Ἅ­γι­ο κτί­το­ρα τῆς μο­νῆς Ρου­σά­νου, κα­θ’ ὅ­τι ἀ­να­φέ­ρε­ται στό δεύ­τε­ρο ση­μεί­ω­μα στήν κοί­μη­ση τοῦ αὐ­τα­δέλ­φου του Ἰ­ω­ά­σαφ, τόν ὁ­ποῖ­ο καί ἀ­πο­κα­λεῖ ὄ­χι ἁ­πλῶς προ­στά­τη, ὅ­πως ἀ­πο­κα­λοῦν­ται οἱ ἡ­γού­με­νοι στήν συ­νέ­χει­α τοῦ ἐν λό­γῳ πα­ρα­φύλ­λου, ἀλ­λά «Πρω­το­στά­τη», πράγ­μα πού ση­μαί­νει ὅ­τι πρό­κει­ται γι­ά τόν πρε­σβύ­τε­ρο συγ­κτί­το­ρα καί ἀ­δελ­φό του Ἰ­ω­ά­σαφ, ὁ ὁ­ποῖ­ος ὑ­πο­γρά­φει πρῶ­τος στό δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα τῆς ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς. Τό τμῆ­μα γρα­φῆς τοῦ ἔ­τους κοι­μή­σε­ώς του εἶ­ναι δυ­στυ­χῶς ἀ­πο­κομ­μέ­νο.

Ἐ­φ’ ὅ­σον στό προ­η­γη­θέν κτι­το­ρι­κό ση­μεί­ω­μα τοῦ Συ­να­ξα­ρί­ου (κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 3) ὁ Μά­ξι­μος ὑ­πο­γρά­φει ὡς «ἡ­γού­με­νος καί...» προ­φα­νῶς στό ἀ­πο­κομ­μέ­νο τμῆ­μα ὑ­πέ­γρα­φε «καί προ­στά­της τοῦ Ρου­σά­νου». Ἐ­πει­δή καί στό δεύ­τε­ρο ση­μεί­ω­μα πού ἀ­κο­λου­θεῖ ὁ Ἰ­ω­ά­σαφ ἀ­να­φέ­ρε­ται ὡς «πρω­το­στά­της τῆς αὐ­τῆς μο­νῆς», ἄ­ρα μπο­ροῦ­με νά θε­ω­ρή­σου­με ὅ­τι πρό­κει­ται γι­ά τούς αὐ­τα­δέλ­φους κτί­το­ρες τοῦ Ρου­σά­νου.

Πρός τι­μήν τῶν ὁ­σί­ων κτι­τό­ρων, οἱ ὁ­ποῖ­οι συ­νε­ορ­τά­ζον­ται τήν 7^η Αὐ­γού­στου ὑ­πό τοῦ ἱ­ε­ροῦ κοι­νο­βί­ου, συ­νε­τέ­θη τό ἔ­τος 1997 θαυ­μά­σι­α Ἱ­ε­ρά Ἀ­κο­λου­θί­α ἀ­πό τόν Σι­μω­νο­πε­τρί­τη Ἱ­ε­ρο­μό­να­χο Ἀ­θα­νά­σι­ο, Ὑ­μνο­γρά­φο τῆς Με­γά­λης τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σί­ας, καί ἐ­νε­κρί­θη ὑ­πό τῆς Ἱ­ε­ρᾶς Συ­νό­δου τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος γι­ά το­πι­κή χρή­ση, μέ τήν ὑ­π’ ἀ­ριθ. 4224/24-1-2002 ἀ­πό­φα­ση Αὐ­τῆς.

Ὁ πλή­ρης τί­τλος τῆς Ἀ­κο­λου­θί­ας ἔ­χει ὡς ἑ­ξῆς: «Ἱ­ε­ρὰ Ἀ­κο­λου­θί­α τῶν ὁ­σί­ων πα­τέ­ρων καὶ αὐ­τα­δέλ­φων Μα­ξί­μου καὶ Ἰ­ω­ά­σαφ κτι­τό­ρων τῆς ἐν Με­τε­ώ­ροις ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Ρου­σά­νου. Ποι­η­θεῖ­σα ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει τοῦ Ἄ­θω­νος ὑ­πό Ἀ­θα­να­σί­ου ἱ­ε­ρο­μο­νά­χου Σι­μω­νο­πε­τρί­του, Ὑ­μνο­γρά­φου τῆς Ἁ­γί­ας τοῦ Χρι­στοῦ Με­γά­λης Ἐκ­κλη­σί­ας, Προ­νοί­ᾳ τῆς ὁ­σι­ο­λο­γι­ω­τά­της Γε­ρον­τίσ­σης Φι­λο­θέ­ης, Κα­θη­γου­μέ­νης τῆς Ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Ρου­σά­νου Με­τε­ώ­ρων».

Χαι­ρε­τι­στη­ρί­ους Οἴ­κους εἰς τούς ὡς ἄ­νω ἁ­γί­ους Κτί­το­ρας Ἰ­ω­ά­σαφ καί Μά­ξι­μο ἐ­ποί­η­σεν ἡ ἁ­γι­ο­στε­φα­νί­τισ­σα Μο­να­χή Θε­ο­τέ­κνη κα­τά τό ἔ­τος 2011.

Τό 2020 ἐδωρήθη στήν Ἱερά Μονή Ρουσάνου ἀργυροκόσμητη Εἰκόνα τῆς Παναγίας Παραμυθίας, ἱστορηθεῖσα ὑπό Βατοπαιδινῶν Πατέρων. Ἡ εἰκόνα εἶναι δωρεά Ρώσων πιστῶν καί ἐδωρήθη τῇ μεσιτείᾳ τοῦ καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπαιδίου Πανοσιολογιωτάτου Γέροντος Ἐφραίμ, ὁ ὁποῖος καί παρευρέθη στήν ἐνθρόνιση τῆς Παναγίας.

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Β΄, (Ἁγίου Στεφάνου, Ἁγίας Τριάδος, Ρουσάνου, Ἁγίου Νικολάου), Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2018, σ. 441-450.

*  *  *

Κύρια πηγή τοῦ βίου τῶν κτιτόρων εἶναι τό κείμενο τῆς Δι­α­θή­κης τους. Κρι­τι­κή ἔκ­δο­ση τοῦ κει­μέ­νου μέ ἱ­στο­ρι­κά σχό­λι­α γι­ά τήν μο­νή Ρου­σά­νου: Δ. Σο­φι­α­νου, «Ἡ Δι­α­θή­κη (ἔ­τους 1545) τῶν κτι­τό­ρων τῆς Μο­νῆς Ρου­σά­νου ἱ­ε­ρο­μο­νά­χων Ἰ­ω­ά­σαφ καί Μα­ξί­μου. Συμ­βο­λή στήν ἱ­στο­ρί­α τῆς μο­νῆς», Τρι­κα­λι­νά 12 (1992) 7-38.

*  *  *

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον. Ἦ­χος γ΄. Μέ­γαν εὕ­ρα­το.

[Ἀθανασίου Ἱερομονάχου Σιμωνοπετρίτου]

Στύ­λoυς εὕρατο, Ῥουσάνου στῦλος, θεῖον Μάξιμον, καὶ Ἰωάσαφ, ξυνωρίδα αὐταδέλφων καὶ κτίτορας, φωτὸς ἀκτίστου ἐν Θαβὼρ τοῦ ἐκλάμψαντος, ἐκζητητὰς μανικοὺς καὶ θεάμονας· οὗτοι αἴτησιν, προσάγουσιν ἀκατάπαυστον, Χριστῷ ὑπὲρ ἡμῶν ὡς φιλότεκνοι. 

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον. Ἦ­χος δ´.

[Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης]

Παρθένε Πανάμωμε, Παραμυθία σεπτή, ὁμοῦ σὺν Βαρβάρᾳ τε, θαυματουργῷ τῇ κλυτῇ, Νικόλαε ἔνδοξε, δέησιν τῷ Κυρίῳ, ὑπὲρ πάντων δονεῖτε, χάριτος Θαβωρίου, ἐμπλησθῆναι σοὺς δούλους, τοὺς πόθῳ προσκυνοῦντας, Ῥουσάνου σεβάσματα.

 Οἱ κυ­ρί­ως κτί­το­ρες τῆς ἱερᾶς μονῆς ἁγίου Στεφάνου εἶ­ναι οἱ δύ­ο ὅ­σι­οι πα­τέ­ρες Ἀν­τώ­νι­ος καί Φι­λό­θε­ος, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἱ­στο­ροῦν­ται στόν δυ­τι­κό τοῖ­χο τοῦ πα­λαι­οῦ κα­θο­λι­κοῦ τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου μέ φω­το­στέ­φα­νο. Τά ὀ­νό­μα­τα τῶν κτι­τό­ρων μνη­μο­νεύ­ον­ται ἐ­πί­σης στά μο­να­στη­ρι­α­κά δί­πτυ­χα (κώ­δ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 71 καί 72) .

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀν­τώ­νι­ος Καν­τα­κου­ζη­νός, [κα­τά τόν ἀρ­χιμ. Πορ­φύ­ρι­ο Οὐ­σπέν­σκυ καί D. Nicol,] ἦ­ταν υἱ­ός τοῦ ἡ­γε­μό­να τοῦ Δε­σπο­τά­του τῆς Ἠ­πεί­ρου Νι­κη­φό­ρου Β΄ Ὀρ­σί­νη (†1359), καί τῆς Μα­ρί­ας Καν­τα­κου­ζη­νῆς († με­τά τό 1359), πρε­σβύ­τε­ρης θυ­γα­τέ­ρας τοῦ βυ­ζαν­τι­νοῦ αὐ­το­κρά­το­ρα Ἰ­ω­άν­νου Στ΄ Καν­τα­κου­ζη­νοῦ (1347-54). Ἑ­πο­μέ­νως θε­ω­ρεῖ­ται ἐγ­γο­νός τοῦ αὐ­το­κρά­το­ρα Ἰ­ω­άν­νου Στ΄ Καν­τα­κου­ζη­νοῦ, [τοῦ ὑ­πο­στη­ρι­κτοῦ τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Πα­λα­μᾶ καί τῆς νο­ε­ρᾶς προ­σευ­χῆς], καί πρῶ­τος ἐ­ξά­δελ­φος ἐκ μη­τρός μέ τόν δεύ­τε­ρο κτί­το­ρα τοῦ Με­τε­ώ­ρου βα­σι­λέ­α Ἰ­ω­άν­νη Οὔ­ρε­ση Πα­λαι­ο­λό­γο, τόν με­το­νο­μα­σθέν­τα Ἰ­ω­ά­σαφ Μο­να­χό (1387/88-†1422/23).

Στό ἀρ­χεῖ­ο τοῦ μο­να­στη­ρι­οῦ σώ­ζε­ται ὁ ὑ­π’ ἀ­ριθ. 143 κώ­δι­κας μέ τρεῖς ἰ­δι­ό­γρα­φες καί λί­αν καλ­λι­γρα­φη­μέ­νες Θεῖ­ες Λει­τουρ­γί­ες, ἀ­πο­δι­δό­με­νες στόν κτί­το­ρα ὅ­σι­ο Ἀν­τώ­νι­ο. Ἡ γρα­φή τοῦ κώ­δι­κα εἶ­ναι ἰ­δι­αί­τε­ρα κομ­ψή καί καλ­λι­τε­χνι­κή, προ­ϋ­πο­θέ­τει δέ λό­γι­ο κω­δι­κο­γρά­φο.

Ὁ δεύ­τε­ρος κτί­το­ρας τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου «ὅ­σι­ος Φι­λό­θε­ος ἐκ χώ­ρας Σι­ά­ται­να»[1], [ἤ Σλά­ται­να, ση­μ. Ρί­ζω­μα Τρι­κά­λων] ἀ­να­φέ­ρε­ται σέ γράμ­μα τοῦ οἰ­κου­με­νι­κοῦ πα­τρι­άρ­χη Ἱ­ε­ρε­μί­α Α΄ (1545), ὡς ἀ­να­και­νι­στής σχε­δόν ἐκ βά­θρων θε­με­λί­ων τοῦ να­οῦ τοῦ πρώ­του κα­θο­λι­κοῦ τοῦ ἁγίου Στεφάνου καί νέ­ος κτί­το­ρας. Ἀ­νή­γει­ρε σύν τοῖς ἄλ­λοις κελ­λι­ά καί ἄλ­λα ἀ­πα­ραί­τη­τα κτί­σμα­τα, ἔ­χον­τας βο­η­θό τόν συμ­πα­τρι­ώ­τη του ἱ­ε­ρο­μό­να­χο Γε­ρά­σι­μο. Ἐ­ξό­πλι­σε ἐ­πί­σης τό ἱ­ε­ρό κοι­νό­βι­ο μέ ἱ­ε­ρά σκεύ­η καί χει­ρό­γρα­φα βι­βλί­α γι­ά τίς λει­τουρ­γι­κές ἀ­νάγ­κες τοῦ μο­να­στη­ρι­οῦ καί δη­μι­ούρ­γη­σε μο­νύ­δρι­ο-με­τό­χι­ο μέ ἀμ­πε­λῶ­νες στά πα­τρι­κά του κτή­μα­τα στήν γε­νέ­τει­ρά του Σλά­ται­να. Στό ἴ­δι­ο γράμ­μα δί­δε­ται ἡ πλη­ρο­φο­ρί­α ὅ­τι «ἐ­κό­σμη­σε» τόν να­ό τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου.

Τό σι­γιλ­λι­ῶ­δες αὐ­τό γράμ­μα τοῦ πα­τρι­άρ­χη Ἱ­ε­ρε­μί­α Α΄, τοῦ ἔ­τους 1545, δέν ­σώ­ζε­ται σή­με­ρα στό μο­να­στή­ρι, ἀλ­λά τμῆ­μα αὐ­τοῦ δι­έ­σω­σε ὁ ἀρ­χιμ. Πορ­φύ­ρι­ος Οὐ­σπέν­σκυ, (Χρι­στι­α­νι­κὴ Ἀ­να­το­λή, σ. 428).

Τό διασωθέν κείμενο καί ἔ­χει ὡς ἑ­ξῆς:

«† Ἐ­πει­δὴ ζή­λῳ θεί­ῳ κι­νη­θεὶς ὁ ὁ­σι­ώ­τα­τος ἐν ἱ­ε­ρο­μο­νά­χοις κύ­ρι­ος Φι­λό­θε­ος ἀ­νε­καί­νι­σε τὸν σε­βά­σμι­ον καὶ θεῖ­ον να­όν, τὸν εἰς ὄ­νο­μα τι­μώ­με­νον τοῦ ἁ­γί­ου ἀρ­χι­δι­α­κό­νου Στε­φά­νου, τὸν κεί­με­νον ἐν τῇ κο­ρυ­φῇ, ἔ­χων συ­νερ­γὸν καὶ βο­η­θὸν εἰς τὴν ἔ­ξο­δον αὐ­τὴν καὶ τὸν ἐν ἱ­ε­ρο­μο­νά­χοις κύ­ρι­ον Γε­ρά­σι­μον ... ἀλ­λὰ δὴ καὶ τοὺς λοι­ποὺς μο­να­χούς, τοὺς ἐ­να­σκου­μέ­νους ἐν τῷ ῥη­θέν­τι να­ῷ, καὶ ὡς εἰ­πεῖν ἐκ βά­θρων θε­με­λί­ων τοῦ­τον ἀ­νή­γει­ρε καὶ ἐ­κό­σμη­σεν ὁ ῥη­θεὶς ὁ­σι­ώ­τα­τος ἱ­ε­ρο­μό­να­χος, καὶ κέλ­λας γύ­ρω­θεν πή­ξας πρὸς ἀ­νά­παυ­σιν τῶν ἐ­να­σκου­μέ­νων ἐ­κεῖ­σε καὶ τῶν ἄλ­λων πως πα­ρα­τυγ­χα­νόν­των, καὶ λοι­παῖς οἰ­κο­δο­μαῖς ἀ­να­κτί­σας καὶ βελ­τι­ώ­σας αὐ­τήν, ἔ­τι δὲ σκεύ­η καὶ βι­βλί­α ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὰ συ­νά­ξας καὶ ἱ­ε­ρέ­ων ἀλ­λα­γὰς καὶ τ’ ἄλ­λα πάν­τα τὰ ἁρ­μό­ζον­τα τῇ μο­νῇ, πρὸς τοῖς δε καὶ με­τό­χι­ον ἐν τῇ χώ­ρᾳ τῆς Σθλά­ται­νας ποι­ή­σας, καὶ τοῦ­τον με­τὰ τῶν λοι­πῶν ἀ­δελ­φῶν καλ­λι­ερ­γή­σας, καὶ γῆν ἐν τού­τῳ ποι­ή­σαν­τες δι­ά­φο­ρον πρὸς ἐρ­γα­σί­αν τῶν τρο­φί­μων αὐ­τῶν, καὶ ἀμ­πε­λῶ­νας γύ­ρω­θεν αὐ­τοῦ ἀ­φι­ε­ρώ­σαν­τες, πα­τρι­κὰ ὄν­τας κτή­μα­τα αὐ­τῶν, ἔ­τι δὲ καὶ ἕ­τε­ρον ἀμ­πε­λῶ­να πλη­σί­ον τοῦ μο­νυ­δρί­ου αὐ­τοῦ φυ­τεύ­σαν­τες, καὶ πάν­τα ὅ­σα ἦν ὑ­πὸ τὴν δύ­να­μιν αὐ­τῶν κα­τα­σκευ­ά­σαν­τες, καὶ κοι­νο­βι­α­κῶς ζῆν ἐ­παγ­γει­λά­με­νοι, ἐ­ζή­τη­σαν τῇ ἡ­μῶν με­τρι­ό­τη­τι, ἵ­να δι­ὰ γράμ­μα­τος αὐ­τῆς πα­τρι­αρ­χι­κοῦ βε­βαι­ώ­σω­μεν αὐ­τήν, τοῦ εἶ­ναι ἀ­κα­τα­πά­τη­τον πα­ρὰ τοῦ θε­ο­φι­λε­στά­του ἐ­πι­σκό­που Στα­γῶν καὶ τοῦ ὁ­σι­ω­τά­του κα­θη­γου­μέ­νου τῆς σε­βα­σμί­ας καὶ βα­σι­λι­κῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου μο­νῆς, καὶ τῶν λοι­πῶν τῶν ἐν τῇ σκή­τῃ, ὡς ἔ­ξω­θεν οὖ­σαν τῶν συ­νό­ρων τῆς Σκή­τε­ως αὐ­τῆς».­

Οἱ ἅ­γι­οι κτί­το­ρες τι­μῶν­ται στήν μο­νή τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου τήν 17^η Ἰ­α­νου­α­ρί­ου. Ὁ Ὑ­μνο­γρά­φος τῆς Με­γά­λης τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σί­ας ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Ἀ­θα­νά­σι­ος Σι­μω­νο­πε­τρί­της ἐ­ποί­η­σε θαυ­μά­σι­α ἀ­κο­λου­θί­α πρός τι­μήν τῶν κτι­τό­ρων τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου Φι­λο­θέ­ου καί Ἀν­τω­νί­ου μέ τίτλο: «Ἀ­κο­λου­θί­α τῶν ὁσί­ων καὶ θεοφόρων πατέρων ἡμῶν Ἀντωνίου καὶ Φιλοθέου, κτιτόρων τῆς ἱερᾶς καὶ σεβασμίας μονῆς Ἁγίου Στεφάνου , Ἅγιον Ὄρος 1986».

Ἐ­πί­σης, Χαι­ρε­τι­στηρίους Οἴκους πρός τι­μήν τῶν ὡς ἄ­νω ἁ­γί­ων Κτι­τό­ρων Φι­λο­θέ­ου καί Ἀν­τω­νί­ου, ἐποίησε ἡ Μοναχή Θε­ο­τέ­κνη μέ τίτλο: Εἰ­κο­σι­τέσ­σα­ρες Χαι­ρε­τι­στή­ρι­οι Οἶ­κοι εἰς τοὺς ὁ­σί­ους καὶ θε­ο­φό­ρους πα­τέ­ρας ἡ­μῶν Ἀντώνιον καὶ Φιλόθεον, δο­μή­το­ρας, κτή­το­ρας καὶ προ­στά­τας τῆς ἐν Με­τε­ώ­ροις ἱ­ε­ρᾶς καὶ σε­βα­σμί­ας μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου ἐν­δό­ξου πρω­το­μάρ­τυ­ρος καὶ ἀρ­χι­δι­α­κό­νου Στε­φά­νου,  Ἅγια Μετέωρα 2011.

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Β΄, (Ἁγίου Στεφάνου, Ἁγίας Τριάδος, Ρουσάνου, Ἁγίου Νικολάου), Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2018, σ. 26-31.

*  *  *

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον. Ἦ­χος δ΄. Τα­χὺ προ­κα­τά­λα­βε.

[Ἀθανασίου Ἱερομονάχου Σιμωνοπετρίτου]

Εὐφραίνεται χαίρουσα ἡ τοῦ Στεφάνου Μονή, πρὸς Κύριον ἔχουσα πρεσβείαν ἄμαχον, τετράριθμον φάλαγγα· ἅμα τῷ Διακόνῳ, Χαραλάμπη λευΐτην, σὺν δὲ καὶ τῶν κτιτόρων, τὴν σεπτὴν ξυνωρίδα, Ἀντώνιον, τὸν Ἀσκητὴν καὶ θεῖον Φιλόθεον.

[1] Σλά­ται­να ἤ Σι­ά­ται­να εἶ­ναι ἡ γε­νέ­τει­ρα τοῦ ὁ­σί­ου Φι­λο­θέ­ου, στήν ὁ­ποί­α ἔ­χει ἀ­νε­γερ­θεῖ να­ός πρός τι­μήν του, ὁ δέ Σι­μω­νο­πε­τρί­της Ὑ­μνο­γρά­φος ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Ἀ­θα­νά­σι­ος ἐ­ποί­η­σε ἀ­κο­λου­θί­α καί πα­ρα­κλη­τι­κό κα­νό­να πρός τι­μήν τοῦ ὁ­σί­ου Φι­λο­θέ­ου.

Ὑποτακτικός καί συγκτίτορας τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου ὑπῆρξε ὁ ὅσιος Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης Πα­λαι­ο­λό­γος, ὁ δι­ά τοῦ θεί­ου καί ἀγ­γε­λι­κοῦ σχή­μα­τος ἐ­πι­κλη­θείς Ἰ­ω­ά­σαφ μο­να­χός (1349/50-1422/3). Εἶ­ναι ἡ δεύ­τε­ρη ἐ­ξέ­χου­σα φυ­σι­ο­γνω­μί­α, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­λά­μπρυ­νε μέ τό με­γα­λεῖ­ο τῆς αὐ­τα­παρ­νή­σε­ώς της καί τίς κτι­το­ρι­κές δη­μι­ουρ­γί­ες τήν ἱ­ε­ρά τοῦ Με­τε­ώ­ρου μο­νή.

Ὁ Ἰωάννης γεν­νή­θη­κε κα­τά τό 1349/50 μ.Χ. καί ὑ­πῆρ­ξε υἱ­ός τοῦ Σέρ­βου βα­σι­λέ­ως[1] τῆς Ἠ­πεί­ρου-Θεσσα­λί­ας Συ­με­ών Οὔ­ρε­ση Πα­λαι­ο­λό­γου (1359-70) καί τῆς Ἑλληνίδας Θω­μα­ΐ­δας Ὀρ­σί­νη. Μετά τόν θάνατο τοῦ πατέρα του (1370) ἀνέλαβε τήν δι­οί­κη­ση τοῦ βα­σι­λεί­ου στά Τρί­κα­λα καί σέ ἡ­λι­κί­α μόλις εἴ­κο­σι ἐ­τῶν ἐ­στέ­φθη βα­σι­λεύς καί ἔ­χαι­ρε πολ­λῆς ἀ­γά­πης ἀ­πό τόν λα­ό. Ὁ φι­λει­ρη­νι­κός Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης (Uros) ὁ Πα­λαι­ο­λό­γος φαί­νε­ται ὅ­τι τά κα­θή­κο­ντα τοῦ βα­σι­λέ­ως τά ἤ­σκη­σε ἐ­πι­σή­μως ἐ­πί μί­α δι­ε­τί­α (1370-1372/3).

Ἀκολούθως, ὁ φι­λό­χρι­στος βα­σι­λέ­ας ἀ­νέ­θε­σε τήν δι­οί­κη­ση τῆς Ἠ­πεί­ρου-Θεσσα­λί­ας στόν συγ­γε­νή του Ἀ­λέ­ξι­ο Ἄγ­γε­λο Φι­λαν­θρω­πη­νό καί ἐμπνεόμενος ἀπό τήν φω­τι­σμέ­νη μορ­φή τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου, ἀποσύρθηκε στό μο­να­στή­ρι τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου καί ἐν­δύ­θη­κε τό μο­να­χι­κό Σχῆ­μα, παίρ­νο­ντας τό ὄ­νο­μα Ἰ­ω­ά­σαφ. Με­τά τήν τε­λευ­τή τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου ὁ ὅ­σι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ ἀ­νέ­λα­βε τήν διοίκηση τῆς μονῆς.

Χά­ρις στίς πλού­σι­ες δω­ρε­ές τῆς ἀ­δελ­φῆς του Μα­ρί­ας-Ἀγ­γε­λί­νας (†1394), [Δέσποινας τῶν Ἰωαννίνων καί σύζυγος τοῦ δεσπότου Θω­μᾶ Preliubović (†1384)], ἀ­νε­καί­νι­σε τόν να­ό τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως, πού εἶ­χαν συ­γκτί­σει μα­ζί μέ τόν ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο, ἀ­νή­γει­ρε κελ­λι­ά καί στέρ­να καί γι’ αὐ­τό θε­ω­ρεῖ­ται δεύ­τε­ρος κτί­τωρ τοῦ Με­τε­ώ­ρου.

Ἡ ἀ­πο­πε­ρά­τω­ση τῆς ἀ­να­και­νί­σε­ως καί ἐ­πε­κτά­σε­ως τοῦ ἱ­ε­ροῦ να­οῦ τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως συ­ντε­λέ­σθη­κε τό ἔ­τος 1387/88, καθώς διαβάζουμε τήν ἐπιγραφή ἐ­ξω­τε­ρι­κά στόν μαρ­μά­ρι­νο κι­ο­νί­σκο τοῦ  διλόβου παραθύρου τῆς ἀνατολικῆς κόγ­χης τοῦ ἱ­ε­ροῦ Βή­μα­τος. Τήν ἴδια ἐποχή στά 1389/90 ὁ ἅγιος Ἰωάσαφ χρηματοδότησε καί γιά τήν ἀνέγερση, τῆς ἐρειπωμένης σήμερα μονῆς Ὑψηλοτέρας, βορειοανατολικά τοῦ Μετεώρου.

Ἡ κοί­μη­ση τοῦ «ὑ­περ­τί­μου καί ὑ­περ­σέ­μνου ἐν μο­να­χοῖς» Ἰ­ω­ά­σαφ συ­νέ­βη γύ­ρω στά 1422/23.

Ἐκτενέστερο Κείμενο:

 Ὁ «Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης Πα­λαι­ο­λό­γος, ὁ δι­ά τοῦ θεί­ου καί ἀγ­γε­λι­κοῦ σχή­μα­τος ἐ­πι­κλη­θείς Ἰ­ω­ά­σαφ μο­να­χός»  εἶ­ναι ἡ δεύ­τε­ρη ἐ­ξέ­χου­σα φυ­σι­ο­γνω­μί­α, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­λάμ­πρυ­νε μέ τό με­γα­λεῖ­ο τῆς αὐ­τα­παρ­νή­σε­ώς της καί τίς κτι­το­ρι­κές του δη­μι­ουρ­γί­ες τήν ἱ­ε­ρά τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου μο­νή.

Ὁ ὅ­σι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ ὑ­πῆρ­ξε υἱ­ός τοῦ εὐ­λα­βοῦς Σέρ­βου βα­σι­λέ­ως τῆς Ἠ­πεί­ρου-Θεσ­σα­λί­ας Συ­με­ών Οὔ­ρε­ση Πα­λαι­ο­λό­γου (1359-70) καί τῆς Θω­μα­ΐ­δας Ὀρ­σί­νη. Ὁ Συ­με­ών με­τα­τό­πι­σε τήν ἕ­δρα του ἀ­πό τήν Κα­στο­ρι­ά στά Τρί­κα­λα.

Ὁ Ἰ­ω­άν­νης-Ἰ­ω­ά­σαφ γεν­νή­θη­κε κα­τά τό 1349/50. Εἶ­χε μί­α ἀ­δελ­φή, τήν Μα­ρί­α Ἀγ­γε­λί­να Κο­μνη­νή Δού­και­να Πα­λαι­ο­λο­γί­να, ἡ ὁ­ποί­α εἶ­χε ὑ­παν­δρευ­θεῖ τόν δε­σπό­τη τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων Θω­μᾶ Πρε­λι­ούμπ ἤ P­r­e­l­i­u­b­o­v­ić (†1384), καί ἕ­να νε­ό­τε­ρο ἑ­τε­ρο­θα­λή ἀ­δελ­φό, τόν Στέ­φα­νο.

Ὁ Ἰ­ω­άν­νης ἤ­δη ἀ­πό τό 1359/60, σέ ἡ­λι­κί­α μό­λις δέ­κα ἐ­τῶν, εἶ­χε ἀ­να­γο­ρευ­θεῖ συμ­βα­σι­λεύς τοῦ πα­τέ­ρα του στήν Κα­στο­ρι­ά. Ὁ Ἰ­ω­άν­νης εἶ­χε ἀ­να­τρα­φεῖ σέ ἀ­μι­γῶς ἑλ­λη­νι­κό πε­ρι­βάλ­λον, δι­ό­τι, ἐ­κτός ἀ­πό λι­γο­στούς Σέρ­βους ἀ­ξι­ω­μα­τού­χους στά Τρί­κα­λα, ἡ πλει­ο­ψη­φί­α τῶν ἀρ­χόν­των τῆς αὐ­λῆς προ­ερ­χό­ταν ἀ­πό πα­λαι­ές το­πι­κές βυ­ζαν­τι­νές οἰ­κο­γέ­νει­ες. Τά σω­ζό­με­να ἔγ­γρα­φα τῶν Συ­με­ών καί Ἰ­ω­άν­νη Οὔ­ρε­ση, κα­θώς καί τῆς ἀ­δελ­φῆς του Μα­ρί­ας Ἀγ­γε­λί­νας, εἶ­ναι γραμ­μέ­να στήν ἑλ­λη­νι­κή.

Ὅ­ταν τό 1370 μ.Χ. ἀ­πέ­θα­νε στά Τρί­κα­λα ὁ πα­τέ­ρας του Συ­με­ών Οὔ­ρε­σης, ἡ μη­τέ­ρα του Θω­μα­ΐ­δα, κά­λε­σε τόν νό­μι­μο καί μό­νο δι­ά­δο­χο τοῦ θρό­νου Ἰ­ω­άν­νη Οὔ­ρε­ση Πα­λαι­ο­λό­γο, γι­ά νά ἀ­να­λά­βει τήν δι­οί­κη­ση τοῦ βα­σι­λεί­ου. Ἔτ­σι σέ ἡ­λι­κί­α εἴ­κο­σι ἐ­τῶν ἐ­στέ­φθη βα­σι­λεύς (ἀ­πέ­κτη­σε τόν τί­τλο τοῦ αὐ­το­κρά­το­ρα) καί ἔ­χαι­ρε πολ­λῆς ἀ­γά­πης ἀ­πό τόν λα­ό.

Ὁ φι­λει­ρη­νι­κός Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης (U­r­os) ὁ Πα­λαι­ο­λό­γος φαί­νε­ται ὅ­τι τά κα­θή­κον­τα τοῦ βα­σι­λέ­ως τά ἤ­σκη­σε ἐ­πι­σή­μως ἐ­πί μί­α δι­ε­τί­α (1370-72/3), κα­θ’ ὅ­σον σώ­ζον­ται καί ἐ­κτί­θεν­ται στό σκευ­ο­φυ­λά­κι­ο τοῦ Με­τε­ώ­ρου τά δύ­ο τε­λευ­ταῖ­α, ἐν­δε­χο­μέ­νως καί τά μό­να «προ­στάγ­μα­τα», τά ὁ­ποῖ­α ἐ­ξέ­δω­σε τόν Νο­έμ­βρι­ο τοῦ ἔ­τους 1372, ὑ­πέρ τοῦ Πρώ­του τῆς Σκή­τε­ως τῆς Δού­πι­α­νης ἱ­ε­ρο­μο­νά­χου Νεί­λου.

Στό σύν­το­μο δι­ά­στη­μα αὐ­τό τῆς βα­σι­λεί­ας του στά Τρί­κα­λα ὁ φι­λό­χρι­στος βα­σι­λέ­ας ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τό μο­να­στή­ρι τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου. Ἡ φω­τι­σμέ­νη μορ­φή τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου τόν προσήλωσαν στήν μοναχική ζωή.

Ὁ Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης Πα­λαι­ο­λό­γος, ὁ τε­λευ­ταῖ­ος τῆς ἔν­δο­ξης σερ­βι­κῆς δυ­να­στεί­ας τῶν Νε­μα­νι­δῶν, ἀ­νέ­θε­σε τήν δι­οί­κη­ση τῆς Ἠ­πεί­ρου-Θεσ­σα­λί­ας στόν συγ­γε­νή του Ἀ­λέ­ξι­ο Ἄγ­γε­λο Φι­λαν­θρω­πη­νό, στόν ὁ­ποῖ­ο ἔ­δω­σε τόν τί­τλο τοῦ Καί­σα­ρα, καί ἐν­δύ­θη­κε τό μο­να­χι­κό Σχῆ­μα ἐ­πά­νω στόν βρά­χο τοῦ Με­τε­ώ­ρου, γι­νό­με­νος ὑ­πή­κο­ος τοῦ αὐ­στη­ρό­τα­του ἀ­σκη­τῆ ἁ­γί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου, παίρ­νον­τας τό ὄ­νο­μα Ἰ­ω­ά­σαφ.

Πλή­θη πι­στῶν Ἑλ­λή­νων καί Σέρ­βων συγ­κι­νή­θη­καν καί ἐμ­πνεύ­σθη­καν ἀ­πό τό πα­ρά­δειγ­μα τοῦ ὁ­σί­ου Ἰ­ω­ά­σαφ καί ὅ­ταν αὐ­τός ἀρ­γό­τε­ρα ἔ­γι­νε προ­ε­στώς, ἄ­φη­σαν τά ἐγ­κό­σμι­α καί ἦλ­θαν ὡς συ­να­σκη­τές τοῦ ἐν­δό­ξου μο­να­χοῦ στό Με­τέ­ω­ρο.

Καί μέ τήν βο­ή­θει­α τοῦ Θε­οῦ ἔ­μει­νε μέ­χρις ἐ­σχά­της του ἀ­να­πνο­ῆς μο­να­χός. Ἀ­πό τό 1372/3, πού φό­ρε­σε τό μο­να­χι­κό σχῆ­μα μέ­χρι τό 1422, πού ὑ­πο­λο­γί­ζουν ὡς τό ἔ­τος τῆς πρός Κύ­ρι­ον ἐκ­δη­μί­ας του, συμ­πλη­ρώ­νον­ται πε­νήν­τα χρό­νι­α κα­λο­γε­ρι­κῆς ζω­ῆς!

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος, λί­γο πρό τοῦ θα­νά­του του, ἐ­κτι­μών­τας τίς ἀ­ρε­τές του, μέ τήν σύμ­φω­νη γνώ­μη τῶν πα­τέ­ρων τόν κα­τέ­στη­σε «πρῶ­τον τοῦ κελ­λί­ου», δη­λα­δή προ­ε­στῶ­τα τοῦ ἱ­ε­ροῦ κοι­νο­βί­ου.

Ὅ­ταν ἐ­κοι­μή­θη ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος († 20 Ἀ­πρ. 1380), ὁ Ἰ­ω­άν­νης-Ἰ­ω­ά­σαφ ἀ­που­σί­α­ζε γι­ά ἄ­γνω­στους λό­γους στήν Θεσ­σα­λο­νί­κη. Στήν προ­φο­ρι­κή του δι­α­θή­κη ὁ ὅ­σι­ος ἱ­δρυ­τής, στά τε­λευ­ταῖ­α του λό­γι­α ὅ­ρι­σε τόν μο­να­χό Μα­κά­ρι­ο ὡς προ­ε­στῶ­τα τοῦ κελ­λί­ου τοῦ Με­τε­ώ­ρου, ἀλ­λά ἄ­φη­σε ἐν­το­λή, σέ πε­ρί­πτω­ση πού ἐ­πι­στρέ­ψει ὁ Ἰ­ω­ά­σαφ, νά κα­τα­στεῖ «πα­τήρ τοῦ Με­τε­ώ­ρου».

Πράγ­μα­τι, πο­λύ σύν­το­μα με­τά τήν τε­λευ­τή τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου καί μέ τίς πρε­σβεῖ­ες του ὁ ὅ­σι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ ἐ­πα­νῆλ­θε στήν σκλη­ρή ἄ­σκη­ση τοῦ ἀ­πό­κρη­μνου βρά­χου καί ἀ­νέ­λα­βε τά ποι­μαν­τι­κά του κα­θή­κον­τα. Τε­κμή­ρι­ο ἔ­χου­με τό συ­νο­δι­κό γράμ­μα τοῦ ἔ­τους 1381 τοῦ μη­τρο­πο­λί­τη Λα­ρί­σης Νεί­λου ὑ­πέρ τῆς μο­νῆς τῆς Θε­ο­τό­κου τῶν Με­γά­λων Πυ­λῶν. Στό γράμ­μα αὐ­τό ὑ­πο­γρά­φει ὁ «Ἰ­ω­άν­νης Οὔ­ρε­σης ὁ Πα­λαι­ο­λό­γος ὁ δι­ὰ τοῦ θεί­ου καὶ ἀγ­γε­λι­κοῦ σχή­μα­τος με­το­νο­μα­σθεὶς Ἰ­ω­ά­σαφ μο­να­χός», πρῶ­τος στήν σει­ρά με­τά τόν μη­τρο­πο­λί­τη. Ἐ­πί­σης προ­η­γεῖ­ται ὡς βα­σι­λεύς ἔ­ναν­τι τοῦ πρώ­του τῆς σκή­της τῆς Δού­πι­α­νης Νε­ο­φύ­του. Ἡ ὑ­πο­γρα­φή τοῦ ἐγ­γρά­φου φα­νε­ρώ­νει ὅ­τι ὁ Ἰ­ω­ά­σαφ δι­α­τη­ροῦ­σε καί ὡς μο­να­χός τόν τί­τλο τῆς βα­σι­λεί­ας.

Δυ­στυ­χῶς δέν εὑ­ρέ­θη­κε βι­ο­γρα­φί­α τοῦ ὁ­σί­ου βα­σι­λέ­ως Ἰ­ω­ά­σαφ τοῦ Με­τε­ω­ρί­του γραμ­μέ­νη ἀ­πό τούς μα­θη­τές του. Ὅ­λες τίς πλη­ρο­φο­ρί­ες, πού ἔ­χου­με γι’ αὐ­τόν, τίς ἀν­τλοῦ­με κα­τά βά­σιν ἀ­πό τήν βι­ο­γρα­φί­α τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου, ἀ­πό τό Χρο­νι­κό τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων καί ἀ­πό με­ρι­κά ἄλ­λα ἐκ­κλη­σι­α­στι­κά ἔγ­γρα­φα.

Ὁ ἅ­γι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ, πα­ρ’ ὅ­λη τήν ἀ­σκη­τι­κή ἀ­πο­μό­νω­ση στόν βρά­χο τοῦ Με­τε­ώ­ρου, δι­έ­θε­τε ἡ­γε­τι­κή ὀ­ξυ­δέρ­κει­α καί δι­πλω­μα­τι­κή ἱ­κα­νό­τη­τα ὄ­χι τυ­χαί­α. Ἔτ­σι με­τά τήν δο­λο­φο­νί­α τοῦ ἐ­π’ ἀ­δελ­φῇ γαμ­βροῦ του τυ­ραν­νι­κοῦ δε­σπό­τη τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων Θω­μᾶ P­r­e­l­i­u­b­o­v­ić († 23 Δεκ. 1384) , συ­ζύ­γου τῆς ἀ­δελ­φῆς του Μα­ρί­ας-Ἀγ­γε­λί­νας († 28 Δεκ. 1394), ὁ ἅ­γι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ με­τα­βαί­νει στά Ἰ­ω­άν­νι­να καί πα­ρα­μέ­νει ἐ­κεῖ γι­ά κά­ποι­ο χρο­νι­κό δι­ά­στη­μα προ­κει­μέ­νου νά ἐ­πι­βά­λει τήν τά­ξη στό Δε­σπο­τά­το τῆς Ἠ­πεί­ρου.

Με­τά τήν εἰ­ρή­νευ­ση καί τήν εὐ­νο­μί­α τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων, ὁ βα­σι­λεύς μο­να­χός Ἰ­ω­ά­σαφ ἐ­πέ­στρε­ψε ἀ­πε­ρί­σπα­στος στήν μο­νή τοῦ Με­τε­ώ­ρου, ἀ­φοῦ κα­τόρ­θω­σε σύν Θε­ῷ νά ἀ­πο­κα­τα­στή­σει τήν τά­ξη στό Δε­σπο­τά­το τῆς Ἠ­πεί­ρου, καί νά δι­α­σώ­σει συγ­χρό­νως καί τήν Θεσ­σα­λί­α ἀ­πό τήν κά­θο­δο τῶν Ἀλ­βα­νῶν.

Χά­ρις στίς πλού­σι­ες δω­ρε­ές τῆς ἀ­δελ­φῆς του Μα­ρί­ας-Ἀγ­γε­λί­νας ἀ­νε­καί­νι­σε τόν να­ό τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως, πού εἶ­χαν συγ­κτί­σει μα­ζί μέ τόν ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο, ἀ­νή­γει­ρε κελ­λι­ά καί στέρ­να καί γι’ αὐ­τό θε­ω­ρεῖ­ται δεύ­τε­ρος κτί­τωρ τοῦ Με­τε­ώ­ρου.

Σύμ­φω­να μέ τά δε­δο­μέ­να τῶν ἐ­πι­γρα­φι­κῶν μαρ­τυ­ρι­ῶν ἡ ἀ­πο­πε­ρά­τω­ση τῆς ἀ­να­και­νί­σε­ως καί ἐ­πε­κτά­σε­ως τοῦ ἱ­ε­ροῦ να­οῦ τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως συν­τε­λέ­σθη­κε τό ἔ­τος 1387/88, κα­θώς ἐμ­φαί­νε­ται ἀ­πό δύ­ο ἐ­πι­γρα­φές. [Ἡ μί­α βρί­σκε­ται στό πα­ρά­θυ­ρο τῆς κόγ­χης τοῦ ἱ­ε­ροῦ βή­μα­τος ἐ­ξω­τε­ρι­κά πά­νω στόν μαρ­μά­ρι­νο κι­ο­νί­σκο πού χω­ρί­ζει στά δύ­ο τό ἐν λό­γῳ πα­ρά­θυ­ρο καί εἶ­ναι λα­ξευ­μέ­νη μέ βα­θει­ά καί ἐ­πι­με­λη­μέ­να γράμ­μα­τα: «Α­ΝΟΙ­ΚΟ­ΔΟ­ΜΗ­ΘΗ Ο ΠΑΝ­ΣΕ­ΠΤΟΣ ΟΥ­ΤΟΣ ΝΑ­ΟΣ ΤΟΥ ΚΥ­ΡΙ­ΟΥ Ι­Η­ΣΟΥ ΧΡΙ­ΣΤΟΥ ΔΙ­Α ΣΥΝ­ΔΡΟ­ΜΗΣ ΤΟΥ ΤΙ­ΜΙ­Ω­ΤΑ­ΤΟΥ ΕΝ ΜΟ­ΝΑ­ΧΟΙΣ Ι­Ω­Α­ΣΑΦ». «ΕΤ(ΟΥΣ) ͵ςω­Ϟς΄ [=1387/88]­».  Ἡ ἄλ­λη ἐ­πι­γρα­φή βρί­σκε­ται ἐ­σω­τε­ρι­κά στό ὑ­πέρ­θυ­ρο τοῦ βο­ρεί­ου τοί­χου τῆς πα­λαι­ᾶς ἀρ­χι­κῆς εἰ­σό­δου τοῦ να­ό­σχη­μου ἱ­ε­ροῦ βή­μα­τος: «Α­ΝΗ­ΓΕΡ­ΘΗ ΕΚ ΒΑ­ΘΡΩΝ ΘΕ­ΜΕ­ΛΙ­ΩΝ ΚΑΙ Α­ΝΟΙ­ΚΟ­ΔΟ­ΜΗ­ΘΗ Ο ΘΕΙ­ΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝ­ΣΕ­ΠΤΟΣ ΝΑ­ΟΣ ΟΥ­ΤΟΣ· ΤΟΥ ΚΥ­ΡΙ­ΟΥ ΚΑΙ ΘΕ­ΟΥ ΚΑΙ ΣΩ­ΤΗ­ΡΟΣ Η­ΜΩΝ Ι­Η­ΣΟΥ ΧΡΙ­ΣΤΟΥ ΔΙ­Α επισΚΟ­ΠΟΥ ΚΑΙ Ε­ΞΟ­ΔΟΥ ΤΩΝ Ο­ΣΙ­ΩΝ ΠΑ­ΤΕ­ΡΩΝ Η­ΜΩΝ Α­ΘΑ­ΝΑ­ΣΙ­ΟΥ ΚΑΙ Ι­Ω­Α­ΣΑΦ· ΕΝ Ε­ΤΕΙ ͵ςω͵­Ϟς [6896=1387/88]· ΟΙ ΚΑΙ ΚΤΙ­ΤΟ­ΡΕΣ· Α­ΝΙ­ΣΤΟ­ΡΗ­ΘΗ· ΔΙ­Α ΣΥ­ΔΡΟ­ΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟ­ΠΟΥ ΤΩΝ Ε­ΛΑ­ΧΙ­ΣΤΩΝ Α­ΔΕΛ­ΦΩΝ· Ε­ΤΟΥΣ, ͵ςϠϞΒ΄ [=1483] ΙΝ­ΔΙ­ΚΤΙ­Ω­ΝΟΣ Β΄. ΜΗ­ΝΙ ΝΟ­ΕΜ­ΒΡΙ­Ω ΚΑ΄­», (Ἀποκατάσταση  Ὀρθογραφίας)].

Τό ἔ­τος 1389/90 ὁ πο­λύ­δρα­στος καί σο­φός πα­τήρ τοῦ Με­τε­ώ­ρου Ἰ­ω­ά­σαφ δι­α­θέ­τει ὅ­λη τήν δα­πά­νη γι­ά νά κτι­στεῖ, στόν ἀ­πέ­ναν­τι βο­ρει­ο­α­να­το­λι­κά κεί­με­νο βρά­χο, ἡ ἱ­ε­ρά μο­νή τῆς Ὑ­ψη­λο­τέ­ρας[2], τήν ἀ­νέ­γερ­ση τῆς ὁ­ποί­ας ἀ­να­θέ­τει στόν σπη­λαι­ώ­τη μο­να­χό Δω­ρό­θε­ο, ἄν­δρα τολ­μη­ρό καί ἀ­ει­κί­νη­το. Ἀ­φι­ε­ρώ­νει τήν ἱ­ε­ρά μο­νή στήν Πα­να­γί­α τήν Ὑ­ψη­λο­τέ­ρα τῶν Οὐ­ρα­νῶν καί ὁρίζει νά πα­νη­γυ­ρί­ζει στά Εἰ­σό­δι­α τῆς Θε­ο­τό­κου.

Στό σκευ­ο­φυ­λά­κι­ο τῆς μο­νῆς σώ­ζε­ται ἀρ­γυ­ρό­δε­το με­γά­λο κο­χύ­λι, πού θε­ω­ρεῖ­ται προ­σω­πι­κό πο­τή­ρι τοῦ ὁ­σί­ου Ἰ­ω­ά­σαφ. Στά χει­ρό­γρα­φα τῆς Ἐ­θνι­κῆς Βι­βλι­ο­θή­κης τῆς Ἑλ­λά­δος, ὑ­πάρ­χει προ­σω­πι­κό Εὐ­αγ­γέ­λι­ο τοῦ ἁ­γί­ου Ἰ­ω­ά­σαφ μι­κροῦ σχή­μα­τος (ἀ­ριθ. 58), τό ὁ­ποῖ­ο με­τα­φέρ­θη­κε μα­ζί μέ ἄλ­λα με­τε­ω­ρι­κά χει­ρό­γρα­φα κατά τό ἔτος 1882 στήν Ἀθήνα. Εἶ­ναι γραμ­μέ­νο καλ­­λι­γρα­φι­κά ἐ­πά­νω σέ ἀ­ρί­στης ποι­ό­τη­τας περ­γα­μη­νή, φέρει τήν ἰδιόχειρη ὑπογραφή τοῦ ἁγίου Ἰωάσαφ καί ἔ­χει ἀρ­γυ­ρό­δε­τη στά­χω­ση.

Δω­ρε­ές τῆς «χρυ­σῆς βα­σί­λισ­σας» Μα­ρί­ας-Ἀγ­γε­λί­νας, «δε­σποί­νης τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων» στόν πε­φι­λη­μέ­νο ἀ­δελ­φό της Ἰ­ω­ά­σαφ, εἶ­ναι μί­α πο­δέ­α προ­σκυ­νη­τα­ρί­ου, ὅ­που ἐ­πά­νω σέ βυσ­σι­νί ὁ­λο­ση­ρι­κό ὕ­φα­σμα ἔ­χει τε­θεῖ χρυ­σό­πλε­κτη δαν­τέ­λα δι­α­κο­σμη­μέ­νη μέ ἔν­θε­τες σει­ρές μαρ­γα­ρι­τα­ρι­ῶν. Ὁμοίως καί ἀ­ξι­ό­λο­γες φο­ρη­τές εἰ­κό­νες.

Τό ἔ­τος 1385/86 ὁ Ἰ­ω­ά­σαφ χρη­μα­το­δό­τη­σε τήν ἀν­τι­γρα­φή τοῦ κώ­δι­κα 555 τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου (Πρα­ξα­πό­στο­λου). Γρα­φέ­ας ἦ­ταν ὁ χαρ­το­φύ­λα­κας τῆς ἐ­πι­σκο­πῆς Τρίκ­κης Θω­μᾶς Ξη­ρός. Ἀ­ξι­ο­πα­ρα­τή­ρη­τη εἶ­ναι ἡ ση­μεί­ω­ση: «† ἐ­γρά­φη ἡ πα­ροῦ­σα βί­βλος τοῦ Με­τε­ώ­ρου. Δι­ὰ συν­δρο­μῆς καὶ ἐ­ξό­δου βα­σι­λέ­ως, τοῦ ὡς ἀ­λη­θῶς ἐν μο­να­χοῖς ὁ­σι­ω­τά­του κυ­ροῦ Ἰ­ω­ά­σαφ. Δι­ὰ χει­ρὸς χαρ­το­φύ­λα­κος τῆς ἁ­γι­ω­τά­της ἐ­πι­σκο­πῆς Τρικ­κά­λων ἐ­πὶ ἔ­τους ͵ϛ­ω­ϟδ΄ [6894=1385/86], ὁ­πό­ταν τῇ τοῦ Θε­οῦ πα­ρα­χω­ρή­σει καὶ οἱ Ἀ­γα­ρη­νοὶ οὐ μό­νον τῆς πό­λε­ως Βε­ροί­ας ἀλ­λὰ καὶ πα­ρα­μι­κρὸν τῆς ὑ­φη­λί­ου γε­γό­να­σι κύ­ρι­οι» (Ἀποκατάσταση  Ὀρθογραφίας).

Ὅ­ταν ἔ­γι­νε ἡ εἰ­σβο­λή τῶν Τούρ­κων στήν Θεσ­σα­λί­α καί ἡ κα­τά­λη­ψή της ἐ­πί Σουλ­τά­νου Βα­γι­α­ζίτ Α­΄ ὑ­πό τόν Ἑ­βρε­νός μπέ­η (1393/94-1394/95) καί κα­τά συ­νέ­πει­α καί τῆς πε­ρι­ο­χῆς τῶν Με­τε­ώ­ρων ἀ­πό τούς ἴ­δι­ους, ὁ μο­να­χός Ἰ­ω­ά­σαφ προ­φα­νῶς εὑ­ρί­σκε­το σέ μέ­γα κίν­δυ­νο, κα­θ’ ὅ­τι ἐκ­προ­σω­ποῦ­σε τόν τε­λευ­ταῖ­ο ἀ­πό­γο­νο τῆς σερ­βι­κῆς δυ­να­στεί­ας τῶν Νε­μα­νι­δῶν. Γι­ά λό­γους ἀ­σφα­λεί­ας ἀ­ναγ­κά­ζε­ται νά κα­τα­φύ­γει μέ τόν ἱ­ε­ρο­μό­να­χο Σε­ρα­πί­ω­να καί τούς μο­να­χούς Φι­λό­θε­ο καί Γε­ρά­σι­μο (τόν ἐ­πο­νο­μα­ζό­με­νο Πα­χύ) στό Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος ἐ­πί μί­α δι­ε­τί­α (1394-96). Ἐ­κεῖ κα­τοι­κοῦν στό κελ­λί τοῦ Τι­μί­ου Προ­δρό­μου πού ἀ­νῆ­κε στήν μο­νή Βα­το­πε­δί­ου κα­θώς καί σέ κελ­λί-με­τό­χι τῆς μο­νῆς Δι­ο­νυ­σί­ου, (A­c­t­es de D­i­o­n­y­s­i­ou, σ. 72-73, ἀ­ρ. 7).[3]

Ὁ Ἰ­ω­ά­σαφ τό ἔ­τος 1396 ἐ­πα­νέρ­χε­ται ὁ­ρι­στι­κά νά ἐγ­κα­τα­βι­ώ­σει στό Με­γά­λο Με­τέ­ω­ρο, –τά τουρ­κι­κά στρα­τεύ­μα­τα εἶ­χαν ἤ­δη ἀ­να­χω­ρή­σει γι­ά τήν Νι­κό­πο­λη– καί τόν ἀ­κο­λου­θοῦν ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Σε­ρα­πί­ων καί ὁ μο­να­χός Φι­λό­θε­ος, ἐ­νῶ ὁ μο­να­χός Γε­ρά­σι­μος ὁ Πα­χύς εἶ­χε ἤ­δη ἐκ­δη­μή­σει πρός Κύ­ρι­ον.

Ὁ ὅ­σι­ος Ἰ­ω­ά­σαφ εἶ­χε συγ­κρο­τή­σει μέ τήν κα­λω­σύ­νη του καί τά πολ­λά του δι­οι­κη­τι­κά χα­ρί­σμα­τα ἕ­να πο­λυ­πλη­θές κοι­νό­βι­ο. Ἔτ­σι σέ ἐ­πι­στο­λι­μαῖ­ο ἐκ­κλη­σι­α­στι­κό ἔγ­γρα­φο, τό ὁ­ποῖ­ο εἶ­χε συν­τά­ξει ὁ μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης Ἰ­ω­ά­σαφ γι­ά ὑ­πο­θέ­σεις τοῦ Με­τε­ώ­ρου, ἐ­ξαί­ρει τίς ἀ­ρε­τές τοῦ κτί­το­ρα βα­σι­λέ­ως-μο­να­χοῦ τοῦ Με­τε­ώ­ρου καί τόν χα­ρα­κτη­ρί­ζει ὡς ἔ­χον­τα «βί­ον καὶ πρᾶ­ξιν καὶ πο­λι­τεί­αν ἄ­μεμ­πτον».

Ἐπί ἐπισκόπου Σταγῶν Ματθαίου, στά 1422/23, συντάχτηκε σιγνογραφικό  γράμμα  σύμφωνα μέ τό ὁποῖο, ἡ μονή τοῦ Μετεώρου ἀνταλλάσσει ἕνα κτῆμα της «εἰς τόν Λάκκον» μετά ἑπτά λαϊκῶν, συγγενῶν μεταξύ τους, οἱ ὁποῖοι διέθεταν ἀπό κοινοῦ πατρικό χωράφι δίπλα σέ ἕνα μύλο τοῦ Μετεώρου. Ἔνθα σημειώνεται: «ἔτι ζῶντος τοῦ ἁγιωτάτου ἡμῶν αὐθέντου καὶ βασιλέως, τοῦ κῦρ Ἰωάσαφ, εἰς τὰς κδ΄ τοῦ Φευβρουαρίου μηνός, μετὰ δὲ τὴν κοίμησιν τοῦ ἁγίου τοῦ βασιλέως κῦρ Ἰωάσαφ, πάλιν, ὑπείραμεν καί γίδια ιβ΄».

Ἐκ τοῦ σημείου αὐτοῦ ἐξάγουμε τό συμπέρασμα ὅτι ἡ κοί­μη­ση τοῦ «ὑ­περ­τί­μου καί ὑ­περ­σέ­μνου ἐν μο­να­χοῖς» Ἰ­ω­ά­σαφ πρέ­πει νά συ­νέ­βη γύ­ρω στά 1422/23.

Ἡ ἐκ­κλη­σί­α μας τόν κα­τέ­τα­ξε στούς ἁ­γί­ους της καί τόν ἑ­ορ­τά­ζει μα­ζί μέ τόν δι­δά­σκα­λο καί ἐν Κυ­ρί­ῳ ἀ­νά­δο­χό του ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο στίς 20 Ἀ­πρι­λί­ου.

Στήν ἱ­ε­ρά μο­νή Με­τα­μορ­φώ­σε­ως τοῦ Με­τε­ώ­ρου φυ­λάσ­σον­ται, ὡς θη­σαυ­ρός ἀ­νε­κτί­μη­τος, καί προ­σφέ­ρον­ται σέ προ­σκύ­νη­ση μέ­σα σέ εἰ­δι­κή λάρ­να­κα οἱ ἱ­ε­ρές κά­ρες τῶν δύ­ο κτι­τό­ρων της ὁ­σί­ων Ἀ­θα­να­σί­ου καί Ἰ­ω­ά­σαφ, κα­θώς καί ἡ ἁ­γί­α σι­α­γών τοῦ ὁ­σί­ου βα­σι­λέ­ως Ἰ­ω­ά­σαφ καί τμή­μα­τα λει­ψά­νων ἐκ τῶν ὀ­στῶν του. Ἄ­νω­θεν τῶν ἱ­ε­ρῶν αὐ­τῶν λει­ψά­νων εἶναι ἀναμμένες τρεῖς καν­δῆ­λες.

Παρακλητικό κανόνα στόν ἅγιο Ἰωάσαφ ἐποίησε ἡ Μοναχή Θεοτέκνη, καθώς καί Χαι­ρε­τι­στηρίους Οἴκους ὁμοῦ μετά τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτου. [Βλ. Ὑ­μνο­γρα­φι­κά Α΄,  Πα­ρα­κλη­τι­κοὶ Κα­νό­νες - Χαι­ρε­τι­σμοί, Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 1997, σ. 49-63, 65-80].

*  *  *

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Γ΄, (Ἱερά Μονή Μετεώρου καί Ἱερά μονή Βαρλαάμ). Ὑπό ἔκδοση.

Τά πε­ρισ­σό­τε­ρα βι­ο­γρα­φι­κά στοι­χεῖ­α τοῦ ὁ­σί­ου Ἰ­ω­ά­σαφ τά ἀν­τλοῦ­με ἀ­πό τόν Βί­ο τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου καί ἀπό τό Χρονικό τῶν Ἰωαννίνων.

*  *  *

Ἀπολυτίκιον τοῦ ὁσίου Ἰωάσαφ. ῏Η­χος Δ´. Ταχὺ προκατάλαβε.

[Γερασίμου Μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου]

Τρωθεὶς θείῳ ἔρωτι, τῷ Ζωδότῃ Χριστῷ, θερμῶς ἠκολούθησας, καταλιπὼν νουνεχῶς, τὰ ῥέοντα ἅπαντα· ὅθεν ἐν Μετεώροις, ὥσπερ ἄγγελος ζήσας, Ὅσιε Ἰωάσαφ, τοῖς ἀγγέλοις συνήφθης, μεθ’ ὧν ἀεὶ δυσώπει, ὑπὲρ τῶν τιμώντων σε.

[1] Τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 14^ου αἰώνα ἡ δυτική θεσσαλία εἶχε κα­τα­ληφθεῖ ἀπό τήν σερβική δυναστεία τῶν Νεμανιδῶν. Ἀρχικά στά 1348 ἀ­πό τόν Σέρ­βο Στέ­φα­νο Δου­σάν καί ἐν συ­νε­χεί­ᾳ τό ἔ­τος 1359 ἀ­νέ­λα­βε τήν ἐ­ξου­σί­α ὁ ἑ­τε­ρο­θα­λής ἀ­δελ­φός του Συ­με­ών Οὔ­ρε­σης Πα­λαι­ο­λό­γος (πα­τέ­ρας τοῦ ὁ­σί­ου Ἰ­ω­ά­σαφ), ὁ ὁποῖος κατέστησε ἕδρα τοῦ βασιλείου του τά Τρίκαλα.

[2] Γι­ά τόν κτί­στη τῆς Ὑ­ψη­λο­τέ­ρας μο­να­χό Δω­ρό­θε­ο βλ. Θε­ο­τε­κνης Μο­να­χης, Ἱ­ε­ρά Ἀ­σκη­τή­ρι­α, τ. Α΄, σ. 310-319.

[3] Τίς πλη­ρο­φο­ρί­ες αὐ­τές συ­νά­γου­με ἀ­πό δύ­ο ἔγ­γρα­φα. Τό ἕ­να ἔγ­γρα­φο φυ­λάσ­σε­ται στό Ἀρ­χεῖ­ο τῆς μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου, τό ὁ­ποῖ­ο ὑ­πο­γρά­φει ὁ ἡ­γού­με­νος τῆς Βα­το­πε­δί­ου Θε­ο­δώ­ρη­τος (17 Ὀ­κτ. 1394). Τό  δεύ­τε­ρο ἔγ­γρα­φο φυ­λάσ­σε­ται στό Ἀρ­χεῖ­ο τῆς μο­νῆς Δι­ο­νυ­σί­ου Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, ὑ­πο­γρά­φε­ται ἀ­πό τόν «Πρῶ­το» τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους Ἱ­ε­ρε­μί­α καί τό συμ­βο­ύ­λι­ο τῶν Κα­ρυ­ῶν (Νο­έμβ. 1394). Αὐ­τό ἀ­να­φέ­ρε­ται στήν πα­ρα­χώ­ρη­ση τῶν κελ­λί­ων καί ἑ­νός ἀμ­πε­λῶ­νος στήν συνοδία τοῦ ὁσίου Ἰ­ω­ά­σαφ. Βλ. O­i­k­o­n­o­m­i­d­ès, A­c­t­es de D­i­o­n­y­s­i­ou, σ. 72-73, ἀ­ρ. 7.

Τό κάτωθι ἄρθρο δημοσιεύτηκε στό περιοδ. Πειραϊκὴ Ἐκκλησία, τεῦχ. 283 (2016) 32-34 μέ τίτλο: «Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Μετεωρίτης. Σπηλαιώτης ἀσκητὴς καὶ θεόπνευστος κοινοβιάρχης».

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος ὁ Με­τε­ω­ρί­της, ὁ πρῶ­τος οἰ­κι­στής καί κτί­τωρ τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Με­τε­ώ­ρου, εἶ­ναι ἕ­νας ἀ­πό τούς με­γα­λύ­τε­ρους ἀ­σκη­τι­κούς καί νη­πτι­κούς πα­τέ­ρες τοῦ 14^ου αἰ­ώ­να. Εἶ­ναι ὁ κα­θη­γη­τής τοῦ Με­τε­ω­ρί­τι­κου μο­να­χι­σμοῦ. Ἀ­νή­κει στίς με­γά­λες μο­να­στι­κές φυ­σι­ο­γνω­μί­ες, μέ ὁ­σι­ό­τη­τα βί­ου καί ὀρ­γα­νω­τι­κή κοι­νο­βι­α­κή ἱ­κα­νό­τη­τα θαυ­μα­στή.

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος γεν­νή­θη­κε τό 1302/3 στήν Νέ­α Πά­τρα [ση­με­ρι­νή Ὑ­πά­τη] τῆς Φθι­ώ­τι­δας, ἀ­πό γο­νεῖς πλού­σι­ους καί ἐ­πι­φα­νεῖς. Μέ­νον­τας ὀρ­φα­νός ἀ­πό γο­νεῖς καί, ἀργότερα, χω­ρίς κη­δε­μό­να, προ­σε­λή­φθη ὡς ὑ­πάλ­λη­λος στό σπί­τι ἑ­νός πλου­σί­ου νο­τα­ρί­ου, δη­λα­δή γρα­φέ­α τῶν βα­σι­λι­κῶν ὁ­ρι­σμῶν, στήν Θεσ­σα­λο­νί­κη, ὅπου καί παρακολούθησε μαθήματα τῆς ἐγκυκλίου παιδείας. Σέ νεαρή ἡλικία ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη γι­ά νά προ­σκυ­νή­σει τούς ἱ­ε­ρούς να­ούς καί τά ἅ­γι­α Λεί­ψα­να. Ἐ­κεῖ γνω­ρί­στη­κε μέ κο­ρυ­φαί­ους δι­δα­σκά­λους τοῦ ἡ­συ­χα­σμοῦ: τόν ὅ­σι­ο Γρη­γό­ρι­ο τόν Σι­να­ΐ­τη (1255/56-1337), τόν ὅ­σι­ο Δα­νι­ήλ τόν ἡ­συ­χα­στή, τόν γέ­ρον­τα Μω­ϋ­σῆ, τόν ὅ­σι­ο Ἰ­σί­δω­ρο [Βου­χει­ρᾶ], κα­τό­πιν πα­τρι­άρ­χη Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως (1347-50), καί τόν ἱ­ε­ρο­μό­να­χο Κάλ­λι­στο τῆς σκή­της Μα­γου­λᾶ, κα­τό­πιν πα­τρι­άρ­χη Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως (1350-53,1355-63/64). Ἀπό αὐτούς πο­λύ ὠ­φε­λή­θη­κε πνευ­μα­τι­κά, δι­ό­τι δι­δά­χθη­κε τίς προ­ϋ­πο­θέ­σεις καί τίς με­θό­δους τῆς νο­ε­ρᾶς προ­σευ­χῆς· τῆς χα­ρι­σμα­τι­κῆς προ­σευ­χῆς, ἡ ὁ­ποί­α δέν δί­δε­ται στούς κε­νό­δο­ξους ἀλ­λά στούς συν­τε­τριμ­μέ­νους καί τα­πει­νούς τῇ καρ­δί­ᾳ, κα­θώς γρά­φει ὁ ὅσιος Γρη­γό­ρι­ος ὁ Σι­να­ΐ­της.

Ἡ Πα­να­γί­α ὁ­δή­γη­σε ἀρ­χι­κά τά βή­μα­τά του στό Ἅγιον Ὄρος, στό δυ­σπρό­σι­το καί ὀ­ρει­νό κελ­λί­ο τῆς Μη­λαί­ας, ὅ­που κα­τοι­κοῦ­σε ὁ ὁσιώτατος Κων­σταν­τι­νο­πο­λί­της ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Γρη­γό­ρι­ος «ὁ πά­νυ», μέ δύ­ο συνασκητές, πλησίον τῆς σκή­της τοῦ Μα­γου­λᾶ. Στήν μο­να­χι­κή του κου­ρά ἔ­λα­βε τό ὄ­νο­μα Ἀθανάσιος, πρός τμήν τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου. Ὡς ὑποτακτικός ἐπέδειξε τελεία ὑποταγή καί αὐτοθυσία.

Μι­ά λη­στρι­κή τουρκική ἐ­πι­δρο­μή, πού ἔ­γι­νε γύ­ρω στά 1333 στήν κα­λύ­βη τους, ἀ­νάγ­κα­σε τούς Πα­τέ­ρες νά ἐγ­κα­τα­λεί­ψουν τόν τό­πο τῆς ἀ­σκή­σε­ώς τους καί νά ἔλθουν στά Μετέωρα. Οἱ ὅσιοι ἀσκητές ἀνῆλθαν (1333/4) στόν λε­γό­με­νο Στύ­λο Στα­γῶν, στόν πανύψηλο ση­με­ρι­νό βρά­χο τοῦ Ἁ­γί­ου Πνεύ­μα­τος Μετεώρων, καί ἔ­ζη­σαν τά πρῶ­τα με­τε­ω­ρί­τι­κα βι­ώ­μα­τα, λα­τρεύ­ον­τας τόν Θε­ό στόν λα­ξευ­τό να­ό τῶν Τα­ξι­αρ­χῶν, πού προ­ϋ­πῆρ­χε, καί μένοντας στά γύ­ρω σπή­λαι­α. Οἱ κά­τοι­κοι ἀ­πό τήν γει­το­νι­κή κω­μό­πο­λη καί ἄλ­λοι ξέ­νοι ἄρ­χι­σαν νά ἀνεβαίνουν στόν Στύ­λο, γι­ά νά πά­ρουν τήν εὐ­λο­γί­α τοῦ σεπτοῦ γέ­ρον­τα Γρη­γο­ρί­ου, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἦ­ταν «πρά­ξει καὶ θε­ω­ρί­ᾳ χά­ρι­τι με­στὸς» καί ἔ­φερ­ναν συγ­χρό­νως τά χρει­ώ­δη γι­ά τούς νε­ό­φερ­τους στυ­λί­τες. Ἐν τῷ με­τα­ξύ ἦλ­θαν καί ἄλ­λοι ἀ­δελ­φοί ὡς συμ­μο­να­στές, ἀλλά ὁ δι­α­κρι­τι­κός Γέ­ρον­τας, πού ἐ­γνώ­ρι­ζε ποι­ά ἡ­συ­χα­στι­κή φλό­γα ἔ­και­γε στήν καρ­δι­ά τοῦ ἀ­φο­σι­ω­μέ­νου του ὑ­πο­τα­κτι­κοῦ, ἔ­δω­σε ἐν­το­λή στόν ἀσκητή Ἀ­θα­νά­σι­ο τίς πέν­τε ἡ­μέ­ρες τῆς ἑ­βδο­μά­δας νά ἡ­συ­χά­ζει στό κού­φω­μα ἑ­νός βρά­χου, «ἔν τι­νι τρώ­γλῃ τῆς πέ­τρας» καί τό Σαβ­βα­το­κύ­ρι­α­κο νά δι­ά­γει μα­ζί τους. Οἱ δαί­μο­νες λύσ­σα­ξαν γι­ά τήν ἄ­φι­ξη τοῦ δυ­να­μι­κοῦ τους ἀν­τι­πά­λου. Ὁ δι­ο­ρα­τι­κός προεστώς τούς εἶ­δε μί­α νύ­κτα νά κυ­κλώ­νουν τήν σπη­λι­ά τοῦ Ἀ­θα­να­σί­ου καί νά προ­σπα­θοῦν νά τόν γκρε­μί­σουν στό «ἀ­πύθ­με­νον χά­ος».

Ὁ ὅσιος Γρηγόριος, τό­τε, τόν προ­στά­ζει νά ἀλ­λά­ξει τό­πο ἀ­σκή­σε­ως καί ἔτ­σι ἐγ­κα­θί­στα­ται σέ σπή­λαι­ο στήν νοτιοα­να­το­λι­κή πλευ­ρά τοῦ Στύ­λου, τό γνω­στό σή­με­ρα ὡς Πα­λαι­ο­μο­νά­στη­ρο. Δέν μπο­ροῦ­σε νά ὑ­πο­μεί­νει ὅ­μως τούς θο­ρύ­βους ἐκ τοῦ κό­σμου, ἐ­πει­δή τό χω­ρι­ό, οἰ­κι­σμός ποι­μέ­νων, εὑ­ρι­σκό­ταν πο­λύ κον­τά. Πα­ρα­κα­λεῖ ἔτ­σι τόν γέ­ρον­τα Γρη­γό­ρι­ο καί κα­τέρ­χε­ται τοῦ Στύ­λου καί ἐγ­κα­θί­στα­ται, κον­τά στήν Δρα­κο­σπη­λι­ά, ὅ­που ἔ­φθα­ναν τά κτή­μα­τα τοῦ Στύ­λου. Ἐνοίκησε, τότε, μέσα σέ δυ­σπρό­σι­το σπή­λαι­ο, δί­πλα ἀ­πό τήν Ἁ­γί­α Μο­νή, ἡ ὁ­ποία λε­γό­ταν τό­τε κελ­λί τοῦ Βαρ­λα­άμ, διότι ἐκεῖ πρωτοκατοίκησε ὁ ἐν λόγῳ ἐρημίτης. Στό ἐν λόγῳ σπήλαιο ἀ­σκή­τευ­ε καί τίς ἕ­ξι ἡ­μέ­ρες τῆς ἑ­βδο­μά­δας, ἐ­νῶ τήν Κυ­ρι­α­κή ἀ­νέ­βαι­νε στόν Στύ­λο νά συμ­ψάλ­λει μέ τούς ἀ­δελ­φούς καί νά κοι­νω­νεῖ τῶν Ἀ­χράν­των Μυ­στη­ρί­ων. Δέν ἔ­μει­νε ὅ­μως καί ἐ­κεῖ ἄ­νευ πει­ρα­σμῶν. Γι­α­τί κά­ποι­α νύ­κτα δέχ­τη­κε ἐ­πί­θε­ση λῃ­στῶν, οἱ ὁ­ποῖ­οι δέν βρῆ­καν τί­πο­τε ἄλ­λο στό κελ­λί του, πα­ρά μό­νον μί­α λή­κυ­θο μέ λάδι καί λί­γους ξε­ρούς ἄρ­τους. Ἡ νέ­α τα­λαι­πω­ρί­α ὁ­δη­γεῖ τόν ὅ­σι­ο σέ ἀ­να­ζή­τη­ση ὑ­ψη­λό­τε­ρου βρά­χου, πέ­ραν τῶν ὁ­ρί­ων τοῦ Στύ­λου. Ἔμεινε γιά λίγο διάστημα σέ ἕνα μικρό βράχο μεταξύ Βαρλαάμ καί Μετεώρου.

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος γύρω στά 1343/44 ἀ­νέ­βη­κε μαζί μέ τούς ἀδελφούς Παχώμιο καί Ἰάκωβο, ὁ ὁποῖος χειροτονήθηκε ἱερέας, στόν πο­λύ ψη­λό καί πλα­τύ ἀ­πο­μα­κρυ­σμέ­νο βρά­χο τοῦ Μετεώρου καί δι­α­πί­στω­σε ὅ­τι ἦ­ταν κα­τάλ­λη­λος γι­ά ἀ­σκη­τι­κή του πα­λαί­στρα. Ὁ ὅσιος κα­τοί­κη­σε γι­ά λί­γο δι­ά­στη­μα, στήν μέ­ση πε­ρί­που τῆς ση­με­ρι­νῆς κλί­μα­κας, σέ εὐ­ρύ­χω­ρο σπή­λαι­ο, τό ὁποῖο εὑρι­σκό­ταν «ἐ­χό­με­να [=συ­νε­χό­με­να] τῆς βά­σε­ως τῆς κλί­μα­κος». Ἐκεῖ δημιούργησε δύο κελλία γιά κατοικία, τό ἕνα τοῦ προεστοῦ καί τό ἄλλο τῶν δύο πατέρων. Σήμερα ἔ­χει στη­θεῖ στό εὐρύχωρο ἄνοιγμα τό προ­σκυ­νη­τά­ρι τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως.

Ὁ ὅ­σι­ος ἀ­να­κα­λύ­πτει ἀρ­γό­τε­ρα ἕνα στενόμακρο σπήλαιο ψηλότερα, τό ὁποῖο καί διαμορφώνει σέ ἐκ­κλη­σά­κι ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νο στήν Πα­να­γί­α τήν Με­τε­ω­ρί­τισ­σα Πέ­τρα, καί τμῆμα αὐτοῦ γιά κελλί. Ἐ­πά­νω στόν Πλα­τύ­λι­θο ἤ Με­τέ­ω­ρο, ὅ­πως λο­γι­ώ­τε­ρα τόν με­τω­νό­μα­σε, ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος συγ­κέν­τρω­σε σύν τῷ χρό­νῳ καί ἄλ­λους ἀ­δελ­φούς, στήν ἀρ­χή μέ σχε­τι­κή ἐ­ξάρ­τη­ση ὡς πα­ρα­κελ­λι­ῶ­τες, ἀρ­γό­τε­ρα ὡς κοι­νο­βι­ά­τες μέ αὐ­στη­ρό κα­νο­νι­σμό, κα­τά τό πρό­τυ­πο τῶν κοι­νο­βί­ων τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, πού εἶ­χε γνω­ρί­σει. Με­τά τόν ἀρ­χι­κό μι­κρό να­ό τῆς Θε­ο­τό­κου, ὅ­ταν πλή­θυ­ναν οἱ ἀ­δελ­φοί, μέ ἔ­ξο­δα ἑ­νός Σέρ­βου ἄρ­χον­τα, ὁ ὅ­σι­ος ποιμένας ἀ­νή­γει­ρε να­ό ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νο στήν Με­τα­μόρ­φω­ση τοῦ Σω­τῆ­ρος, ἀ­φοῦ σάν σέ ἄλ­λο Θα­βώρ, ἐ­κλε­κτός καί αὐ­τός τοῦ Κυ­ρί­ου μα­θη­τής, εἶ­χε θεῖ­ες ἀ­να­βά­σεις καί ἀ­πο­κα­λύ­ψεις οὐ­ρά­νι­ες. Ἄλ­λω­στε εἶ­ναι ἡ ἐ­πο­χή πού ἐκ­φρά­στη­καν οἱ πε­ρί ἀ­κτί­στου φω­τός θε­ο­λο­γι­κές θέ­σεις τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Πα­λα­μᾶ.

Ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος ὡς ἡσυχαστής

Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος εἶ­χε συλ­λά­βει τό ἰ­δα­νι­κό τοῦ αὐ­θεν­τι­κοῦ μο­να­χοῦ καί μέ τήν χά­ρη τοῦ Θε­οῦ τό πα­ρου­σί­α­ζε σαρ­κω­μέ­νο στήν προ­σω­πι­κή του ζω­ή. Μέ ὅ­λη τήν πο­λυ­χρό­νι­α καί κο­πι­α­στι­κή ἄ­σκη­ση, μέ ὅ­λο τό πε­ρα­σμέ­νο τῆς ἡ­λι­κί­ας, ἀ­κλό­νη­τος στίς ὁ­λο­νύ­κτι­ες ἀ­γρυ­πνί­ες ἔ­ψαλ­λε μέ πά­θος στόν Κύ­ρι­ο: «Οὐ γὰρ –ἀ­να­φέ­ρει ὁ βι­ο­γρά­φος του– οἶ­δε αὐ­τόν τις πο­τε νυ­στά­ξαν­τα, οὔ­τε ἐν ψαλ­μω­δί­ᾳ, οὔ­τε ἐν ἀ­να­γνώ­σει, ἀλ­λ’ ὡς ἀν­δρι­άς τις ἦν καὶ στύ­λος ἐν ταῖς παν­νυ­χί­σι τῶν ἑ­ορ­τῶν». Καί πῶς νά κολ­λή­σει ὕ­πνος στόν ἅ­γι­ο, πού εἶ­χε πρό ὀ­φθαλ­μῶν συ­νε­χῶς τόν θά­να­το καί μό­νι­μο στήν καρ­δι­ά του τό κα­τά Θε­όν πέν­θος; «Ἀ­πό­δει­ξις ὁ τά­φος, ὃν ἐ­χό­με­να ὤ­ρυ­ξε τῆς κέλ­λης αὐ­τοῦ οἰ­κει­ο­χεί­ρως, οὗ ἀ­πέ­ναν­τι κα­θή­με­νος κα­θ’ ἑ­κά­στην ἐ­πέν­θει».

Σύν­νους καί ὀ­λι­γό­λο­γος, ἀ­σκῶν ἐν γνώ­σει σι­ω­πήν, «ἱ­ε­ρῶς ἡ­συ­χά­ζων» κα­τά τήν πα­λα­μι­κή ἔκ­φρα­ση, ἀ­πέ­φευ­γε πε­ριτ­τές συ­ζη­τή­σεις, σω­ζό­με­νος ἔτ­σι ἀ­πό τόν δαί­μο­να τῆς κα­τα­λα­λι­ᾶς καί τοῦ ψεύ­δους. Μέ τό πλῆ­θος τῶν με­τα­νοι­ῶν στό κελ­λί του καί τίς πο­λύ­τι­μες με­λέ­τες τῆς Γρα­φῆς καί τῶν πα­τε­ρι­κῶν κει­μέ­νων ἐ­ξε­δί­ω­κε τόν δαί­μο­να τῆς ἀ­κη­δί­ας, τόν τυ­ραν­νι­κό ἐ­πι­σκέ­πτη τῶν ἡ­συ­χα­στῶν.

Κα­θ’ ὅ­λη του τήν μο­να­χι­κή βι­ο­τή ἐ­βά­στα­ξε «τὸ ἅ­παξ τῆς ἡ­μέ­ρας ἐ­σθί­ειν» καί αὐ­τό λί­αν ἐγ­κρα­τῶς. Ὅ­πως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά λέ­γει ὁ βι­ο­γρά­φος του, ἡ ζω­ή του κύ­λι­σε μέ «βρα­χύ­τα­τη μο­νο­φα­γί­α». Ἐκ δέ τῆς νη­στεί­ας, τῆς προ­σευ­χῆς καί τῆς με­λέ­της ἐ­κα­θάρ­θη ὁ νοῦς του καί ἔ­φθα­σε σέ ὕ­ψη θε­ω­ρί­ας. Ὁ βι­ο­γρά­φος του Νεῖλος Σταυρᾶς ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι μό­νο δύ­ο σύγ­χρο­νοί του ἁ­γι­ο­ρεῖ­τες ἦ­ταν ἰ­σο­στά­σι­οι στήν νη­πτι­κή ἐρ­γα­σί­α.

Ἀλ­λά κυ­ρί­ως ὁ ὅ­σι­ος προ­σπα­θοῦ­σε νά κα­τα­κτή­σει τήν πι­ό με­γά­λη ἀ­ρε­τή, τήν τα­πει­νο­φρο­σύ­νη, κρύ­βον­τας ἐ­πι­με­λῶς τίς πνευ­μα­τι­κές του ἀ­σκή­σεις καί τό ὕ­ψος τῆς ἀ­ρε­τῆς του. «Ἔ­σπευ­δε γὰρ δι­ὰ θυ­ρε­οῦ τα­πει­νώ­σε­ως ἄ­συ­λον τη­ρῆ­σαι τὸν θη­σαυ­ρόν». Καί ὅ­ταν τόν ἐ­ρω­τοῦ­σαν γι­ά ὑ­ψη­λές θε­ω­ρί­ες καί οὐ­ρά­νι­α βι­ώ­μα­τα, ἔ­λε­γε μέ τα­πεί­νω­ση, ὅ­τι αὐ­τός εἶ­ναι ἀρ­χά­ρι­ος, ἰ­δι­ώ­της καί ἀ­γροῖ­κος καί ὅ­τι δέν ἤ­ξε­ρε ἀ­π’ αὐ­τά. Καί ἐνῶ ἦταν ἄξιος γιά ἀρχιερωσύνη, δέν δέχτηκε οὔτε τόν βαθμό τῆς ἱερωσύνης, γιά νά μείνει μέχρι τέλος ταπεινός ἡσυχαστής μοναχός.

Ἐμπνευσμένος ἀπό τήν ἁγία του μορφή ὁ ἑλληνοσέρβος βασιλεύς Ἰωάννης Οὔρεσης Παλαιολόγος ἀνῆλθε στό Μετέωρο καί ἔγινε ὑποτακτικός του καί μετά θάνατον προεστώς καί συγκτίτωρ. Ἀ­κό­μη καί πνευ­μα­τι­κοί γέ­ρον­τες ἁ­γι­ο­ρεῖ­τες, πα­λαι­οί του γνώ­ρι­μοι ἐκ τοῦ Ἄ­θω, ὅ­πως ὁ Ἰ­γνά­τι­ος καί ὁ Ἀ­γά­θων πα­ρέ­λα­βαν τούς ὑ­πο­τα­κτι­κούς τους καί ἦλ­θαν στήν ὑ­πο­τα­γή τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου δεί­χνον­τας ἀ­πε­ρι­ό­ρι­στη εὐ­λά­βει­α καί ἀ­γά­πη στόν φω­τι­σμέ­νο προ­ε­στῶ­τα τους.

Ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος ὡς καθοδηγητής τοῦ κοινοβίου

Ἡ πο­λυ­χρό­νι­α ὑ­πα­κο­ή στόν γέ­ρον­τά του καί ἡ ἐ­κεί­νου παι­δα­γω­γί­α καί πεί­ρα τόν κα­τέ­στη­σαν δι­α­κρι­τι­κό­τα­το ποι­μέ­να. Ὁ ὅ­σι­ος συ­νέ­τα­ξε τόν κα­νο­νι­κό τύ­πο [=κα­νο­νι­σμό τοῦ ἀ­σκη­τη­ρί­ου του] ἐ­πά­νω σέ χαρ­τί, ἰ­δί­αις χερ­σί, καί τόν κατοχύρωσε μέ τήν ἀρχιερατική ἔγκριση.

 Ἄν κα­νείς ἀ­με­λοῦ­σε τόν κα­θ’ ἡ­μέ­ραν κα­νό­να του, δη­λα­δή τίς τα­κτές με­τά­νοι­ες καί προ­σευ­χές, τήν ἑ­πο­μέ­νη ἡ­μέ­ρα τό πρωΐ τό ἀ­νέ­φε­ρε στόν Ὅ­σι­ο καί ἐ­κεῖ­νος ἔ­θε­τε κα­νό­να ὑ­δρο­πο­σί­ας μό­νο, ἤ ἀ­σι­τί­ας καί δι­πλό κα­νό­να προ­σευ­χῆς. Γι­ά τούς ἀ­δι­ά­φο­ρους συγ­γε­νεῖς του πού κα­τέ­φθα­ναν στό Με­τέ­ω­ρο, ἀ­σκῶν ξε­νι­τεί­α καί ἀ­πο­τα­γή, δέν ἔ­δει­χνε καμία φροντίδα. «Συγ­γε­νεῖς μου εἰ­σι οὗ­τοι· οἱ συ­να­γω­νι­ζό­με­νοι με­τ’ ἐ­μοῦ» ἔ­λε­γε καί στήριζε τούς ὑποτακτικούς του. Ἀν­τί­θε­τα ἐν πά­σῃ ἀ­φο­σι­ώ­σει τι­μοῦ­σε τόν ἐν Κυ­ρί­ῳ γεν­νή­σαν­τα αὐ­τόν ἅ­γι­ο γέ­ρον­τα Γρη­γό­ρι­ο. Συμπονώντας στούς κόπους τῶν Πατέρων γιά τό ἀνέβασμα μέ ὑλικά στόν πανύψηλο βράχο ζητεῖ τήν οἰκονομική χορηγία κάποιου Σέρβου ἄρ­χον­τα καί συντέμνει τήν κλί­μα­κα καί δημιουργεῖ τήν ὑπάρχουσα λαξευτή στόν βράχο στοά.

Δι­α­κρι­τι­κός κοι­νο­βι­άρ­χης ὁ Ὅ­σι­ος «τοῖς μὲν γη­ραι­οῖς ἐρ­γό­χει­ρα προ­σέ­τα­ξε με­τέρ­χε­σθαι, ὅ­σα θο­ρύ­βου καὶ κτύ­πων καὶ συγ­χύ­σε­ως κο­σμι­κῆς εἰ­σιν ἄ­μοι­ρα. Τοῖς δὲ σφρι­γῶ­σι νέ­οις σκα­πά­ναις ἐ­πέ­τα­ξε φέ­ρειν καὶ τὴν γῆν ἐρ­γά­ζε­σθαι, ἵ­να αὐ­τοὶ μὲν ἐκ τῶν κό­πων αὐ­τῶν τρέ­φων­ται καὶ τοῖς ἐν­δε­έ­σι χο­ρη­γῶ­σι».

Ἀ­σκη­τής, ἡ­συ­χα­στής, ἄ­γρυ­πνος ποι­μέ­νας ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος ἔ­λα­βε ἀ­πό τόν Θε­ό με­γά­λα χα­ρί­σμα­τα. Χά­ρι­σμα νά προ­λέ­γει τά μέλ­λον­τα καί χά­ρι­σμα νά θαυ­μα­τουρ­γεῖ. Τήν ἡ­μέ­ρα δέ κα­τά τήν ὁ­ποί­α στήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη ἐ­ξε­δή­μη­σε πρός Κύ­ρι­ον ὁ πνευ­μα­τι­κός του πα­τέ­ρας Γρη­γό­ρι­ος, ὁ δι­ο­ρα­τι­κός Ἀ­θα­νά­σι­ος, ἀ­φοῦ προ­σκά­λε­σε τούς ἀ­δελ­φούς, τούς εἶ­πε: «Δεῦ­τε, ἀ­δελ­φοί, ποι­ή­σω­μεν σύ­να­ξιν ὑ­πὲρ τοῦ κοι­νοῦ πα­τρός. Οἶ­μαι γάρ [= δι­ό­τι νο­μί­ζω] ἄρ­τι πρὸς Κύ­ρι­ον ὑ­πά­γειν, ὅ­πως δε­η­θῇ καὶ ὑ­πὲρ ἡ­μῶν».

Ἡ ἐκδημία τοῦ Ὁσίου

Γι­ά νά λά­βει καί τόν στέ­φα­νο τῆς ἀ­σθε­νεί­ας ὁ Θε­ός πα­ρε­χώ­ρη­σε στόν γεν­ναῖ­ο ἀ­σκη­τή ὅ­σι­ο Ἀ­θα­νά­σι­ο νά προ­σβλη­θεῖ ἀ­πό κίρ­ρω­ση τοῦ ἥ­πα­τος. Σέ σα­ράν­τα μέ­ρες ὁ Κύ­ρι­ος τόν ἐ­κά­λε­σε κον­τά Του. Λί­γο πρίν σύ­να­ξε τούς ἀ­δελ­φούς, τούς ἔ­δω­σε τίς τε­λευ­ταῖ­ες πα­ραγ­γε­λί­ες καί τήν εὐ­χή του. Τό κύ­κνει­ο ἆ­σμα του πρός τούς συ­να­σκη­τές πα­τέ­ρες εἶ­ναι συγ­κι­νη­τι­κό: «Καί πρῶ­τα πρῶ­τα σᾶς ἐμ­πι­στεύ­ο­μαι στήν Σκέ­πη τῆς Ὑ­πε­ρευ­λο­γη­μέ­νης Θε­ο­τό­κου καί ἀ­ει­παρ­θέ­νου Μα­ρί­ας, κα­θώς καί τό μο­να­στή­ρι μας βρί­σκε­ται ὑ­πό τήν προ­στα­σί­α της, στήν ὁ­ποί­α ἐ­γώ, ἔ­χον­τας τίς ἐλ­πί­δες καί τήν πί­στη μου ἕ­ως σή­με­ρα, δέν στε­ρή­θη­κα τί­πο­τε ἀ­πό τά ἀ­ναγ­καῖ­α. Καί πά­λι ἐλ­πί­ζω ὅ­τι μέ τήν με­σι­τεί­α καί τήν χά­ρη της θά σω­θῶ, ἄν καί τί­πο­τε κα­λό δέν ἔ­πρα­ξα σ’ ὅ­λη μου τήν ζω­ή.­.. Καί ἀ­να­με­τα­ξύ σας νά ἔ­χε­τε ἀ­γά­πη καί ὁ­μό­νοι­α καί νά ζεῖ­τε σύμ­φω­να μέ τίς πα­ρα­δό­σεις τῶν Ἁ­γί­ων πα­τέ­ρων .­.. Λοι­πόν, ἀ­δελ­φοί μου, εὔ­χο­μαι νά πε­τύ­χε­τε ὅ­λοι τήν σω­τη­ρί­α σας καί ὁ Θε­ός τῆς εἰ­ρή­νης νά εἶ­ναι μέ ὅ­λους σας». Στίς 20 Ἀ­πρι­λί­ου τοῦ 1380 ὁ πο­λι­ός ἀ­σκη­τής Ἀ­θα­νά­σι­ος ἄ­φι­νε τούς Με­τέ­ω­ρους βρά­χους γι­ά νά σκη­νώ­σει στίς αἰ­ώ­νι­ες μο­νές τοῦ Οὐ­ρα­νοῦ. Ἐ­λεί­α­νε τόν βρά­χο μέ τίς γο­νυ­κλι­σί­ες του καί τόν ἄ­οι­κο Πλα­τύ­λι­θο με­τέ­βα­λε σέ ἱ­ε­ρό φρον­τι­στή­ρι­ο ὁσίων πα­τέ­ρων.ά θαύ­μα­τα, πού ἀ­κο­λού­θη­σαν τήν κοί­μη­σή του καί ἡ εὐωδία τῶν λειψάνων του, ἦ­ταν μί­α ἀ­κό­μη ἐ­πι­βε­βαί­ω­ση τῆς ἁ­γι­ό­τη­τας τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου τοῦ Με­τε­ω­ρί­τη, τόν ὁ­ποῖ­ο ἡ Ἐκ­κλη­σί­α μας κα­τέ­τα­ξε στούς ἁ­γί­ους της καί οἱ μο­να­χοί στούς κο­ρυ­φαί­ους τους κα­θη­γη­τές. Ἑορτάζεται συνήθως τήν τρίτη ἡμέρα τοῦ Πάσχα μέ ὁλονύκτια ἀγρυπνία. Ἡ ἁγία Κάρα του τίθεται πρός προσκύνηση στό καθολικό τοῦ Ἁγίου Μετεώρου, ὁμοῦ μέ τήν τιμία Κάρα τοῦ β΄ κτίτορα ἁγίου Ἰωάσαφ.

Τό ἔτος 2006 ὁ πο­λύ­δρα­στος ἡ­γού­με­νος τοῦ Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου Ἀ­θα­νά­σι­ος Ἀ­να­στα­σί­ου ἀ­νή­γει­ρε πε­ρι­καλ­λή με­το­χι­α­κό να­ό στήν Ὑ­πά­τη, στόν χῶ­ρο τῆς πα­τρι­κῆς οἰ­κί­ας τοῦ ὁ­σί­ου. Ὁ ἐν λόγῳ να­ός τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου τοῦ Με­τε­ω­ρί­τη ἐγ­και­νι­ά­στη­κε στίς 27 Αὐ­γού­στου 2006 ὑ­πό τοῦ μη­τρο­πο­λί­του Φθι­ώ­τι­δος κ. Νι­κο­λά­ου.

Σέ ἕ­να τρο­πά­ρι­ο τῆς ἐ­νά­της ὠ­δῆς ὁ ὑ­μνο­γρά­φος θε­ό­πνευ­στα προ­τρέ­πει νά γε­ραί­ρου­με τόν ἀ­ε­τό τῶν βρά­χων: «Ὁ πύρ­γος ἐκ­κλη­σί­ας ὁ ἀῤ­ῥα­γής / μο­να­στῶν Τα­ξι­άρ­χης ὁ κρά­τι­στος, ὁ ἀ­πλα­νής, / πᾶ­σι τῆς ἀ­σκή­σε­ως ὁ­δη­γός, / τοῦ Με­τε­ώ­ρου καύ­χη­μα, τού­του τοῦ γη­λό­φου τοῦ ἱ­ε­ροῦ, / δο­μή­τωρ καὶ προ­στά­της, / ἐ­πί­σκο­πος καὶ φύ­λαξ, ὕ­μνοις τι­μά­σθω Ἀ­θα­νά­σι­ος».

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, «Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Μετεωρίτης. Σπηλαιώτης ἀσκητὴς καὶ θεόπνευστος κοινοβιάρχης», περιοδικό Πειραϊκὴ Ἐκκλησία, τεῦχ. 283 (2016) 32-34.

*  *  *

Ὁ Βί­ος τοῦ ὁ­σί­ου Ἀ­θα­να­σί­ου πε­ρι­έ­χε­ται στόν κώ­δι­κα ὑ­π᾿ ἀ­ριθ. 257 Ε.Β.Ε., στά φ­. 247r-257v, (τέ­λη 14^ου αἰ.), συ­ντά­κτης καί κω­δι­κο­γρά­φος εἶ­ναι ὁ μο­να­χός τῆς μο­νῆς Ὑ­ψη­λο­τέ­ρας Νεῖ­λος Σταυ­ρᾶς. Ὁ βί­ος πε­ρι­έ­χε­ται ἐ­πί­σης στόν κώδ. ὑ­π᾿ ἀ­ριθ. 404, μονῆς Με­τε­ώ­ρου, φ­. 323r-340v, (ἔ­τους 1570). Ὁλοκληρωμένη ἐπιστημονική ἔκδοση γιά τόν ὅσιο Ἀθανάσιο συνέγραψε ὁ καθηγητής Δημήτριος Σοφιανός μέ τίτλο: Ὁ ὅ­σι­ος Ἀ­θα­νά­σι­ος ὁ Με­τε­ω­ρί­της. Βί­ος - Ἀ­κο­λου­θί­α - Συ­να­ξά­ρι­α, Προ­λε­γό­με­να, Με­τά­φρα­ση τοῦ βί­ου, Κρι­τι­κή ἔκ­δο­ση τῶν κει­μέ­νων, ἔκ­δ. Ἱ­ε­ρᾶς Μο­νῆς Με­γά­λου Με­τε­ώ­ρου (Με­τα­μορ­φώ­σε­ως), Ἅγια Με­τέ­ω­ρα 1990.     

*  *  *

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτου.

 Ἦ­χος γ΄. Μέ­γαν εὕ­ρα­το.

Στῦλoς ἄ­σει­στος καὶ στεῤῥ­ρὸν τεῖ­χος, καὶ προ­πύρ­γι­ον, γε­νοῦ καὶ σκέ­πη, τοῦ σοῦ ποι­μνί­ου, σο­φὲ Ἀ­θα­νά­σι­ε, τῶν πρε­σβει­ῶν σου σκε­πά­ζων ταῖς πτέ­ρυ­ξι, τοὺς ἐν αὐ­τῷ ἀ­σκου­μέ­νους ἑ­κά­στο­τε· πά­τερ ὅ­σι­ε, Χρι­στὸν τὸν Θε­ὸν δο­ξά­ζον­τας, καὶ ἀ­νυ­μνοῦν­τας ἐκ πό­θου τὴν μνή­μην σου.

Στό πρῶτο ἥμισυ τοῦ 16^ου αἰώνα, τό μοναστήρι τοῦ Μετεώρου ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ ὀ­νο­μα­στοῦ ἱ­ε­ρο­μονάχου Συ­με­ών γνωρίζει τήν μεγαλύτερη ἀκμή καί οἰκοδομική δραστηριότητα, μέ γιγαγντιαῖα ἔργα θαυμαστῆς ἀρχιτε­κτονικῆς, γι’ αὐτό καί ὁ Συμεών θεωρεῖται ὁ τρί­τος καί με­γα­λύ­τε­ρος κτί­τωρ.

Ὁ ἠ­πει­ρώ­της αὐ­τός ἡ­γού­με­νος ὑ­πῆρ­ξε μί­α πο­λύ­δρα­στη μορ­φή μέ κοι­νω­νι­κή ἐ­πι­φά­νει­α, πλοῦ­το καί μνη­μει­ώ­δη καί καλ­λο­ποι­ό δρα­στη­ρι­ό­τη­τα, ταυτόχρονα καί μί­α μορ­φή ὑ­ψη­λοῦ κύ­ρους καί ἐ­γνω­σμέ­νης πνευ­μα­τι­κό­τη­τας. Ἐπί τῆς ἡ­γου­με­νί­ας του ἐπι­τεύχθηκε καί παράλληλα ἄν­θη­ση στήν παι­­δεί­α καί τόν ἐ­μπλου­τι­σμό τῆς μο­νῆς μέ χει­ρό­γρα­φους κώδικες καί καλλιτεχνικούς θη­σαυρούς.

Ἔργο τοῦ Συμεών εἶναι τό περίφημο καθολικό (ὁ κυ­ρί­ως να­ός καί ἡ λι­τή) τοῦ Με­τε­ώ­ρου (1545), τοῦ ὁποίου προσετέθη ὡς συνέχεια στόν προϋπάρξαντα μικρό ναό, κτίσμα τῶν ἁγίων Ἀθανασίου καί Ἰωάσαφ.

Καλλιεργημένος στήν ἀρχιτεκτονική καί ἁγιογραφία ἀπό τήν παραμονή του στά ἀρχοντομονάστηρα τῆς Νήσου τῶν Ἰωαννίνων καλεῖ πρός ἱστόρηση τοῦ ναοῦ τόν με­γά­λο ἁ­γι­ο­γρά­φο Τζώρ­τζη  (1552). Τό ἁγιογραφικό πρόγραμμα τοῦ ναοῦ  μέ τίς πολυπρόσωπες συνθέσεις ἀποτελεῖ πρότυπο ἱστορήσεως βυζαντινοῦ τύπου ναοῦ. Ἡ ἁ­γι­ο­γρά­φη­ση ἔ­χει προσ­δώ­σει με­γά­λη ἱ­ε­ρο­πρέ­πει­α στόν να­ό τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως καί εἶ­ναι ἀπό τά λαμπρότερα μνημεῖα τῆς κρη­τι­κῆς τε­χνο­τρο­πί­ας. Μνημειῶδες ἐπίσης ἔργο του εἶναι ἡ με­γα­λο­πρε­πής καί εὐ­με­γέ­θης Τρά­πε­ζα τῶν πα­τέ­ρων (1557), ἡ ὁποία καί σήμερα προκαλεῖ θαυμασμό καί ἀρχιτεκτονικό ἐνδιαφέρον.

Τά δύο αὐτά ἔργα ἀπαιτοῦσαν ὑπέρογκες οἰκονομικές δαπάνες, τίς ὁποῖες διέθεσε ἐξ ἰδίων προφανῶς ὁ δρα­στή­ρι­ος ἡ­γού­με­νος. Γιά τόν λόγο αὐτό κατατάσσεται καί ὁ Συμεών στίς με­γά­λες κτι­το­ρι­κές μορ­φές τοῦ Με­τε­ώ­ρου.

Στήν περιγραφή τῆς κοιμήσεως τοῦ ὁ­σί­ου Θε­ο­φά­νους τοῦ Βαρλααμίτου, τῆς γενομένης κατά τήν 17^η Μα­ΐ­ου 1544, παρευρέθη «ὁ ὁ­σι­ώ­τα­τος κα­θη­γού­με­νος τῆς σε­βα­σμί­ας μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου σὺν τῇ γε­ρου­σί­ᾳ αὐ­τοῦ πά­σῃ, καὶ με­τὰ πάν­των τῶν λο­γά­δων τῆς Σκή­τε­ως ἱ­ε­ρο­μο­νά­χων καὶ μο­να­χῶν καὶ πνευ­μα­τι­κῶν πα­τέ­ρων καὶ ἀ­δελ­φῶν». Ὁ ἀναφερόμενος ὡς καθηγούμενος ταυτίζεται χρονικά μέ τόν τρίτο κτίτορα ὅσιο Συμεών.

Στά 1543/44 συντάσσει τήν δι­α­θή­κη του ὁ ὁ ἅ­γι­ος Νι­κά­νωρ (1491-†1549), κτί­το­ρας τῆς μο­νῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως τοῦ Σω­τῆ­ρος Ζά­βορ­δας τοῦ Καλ­λι­στρά­του Ὄ­ρους Γρε­βε­νῶν. Στό θέμα ἐκλογῆς τοῦ ἡγουμένου ἔχοντας γνωρίσει προσωπικά τήν ἁγιότηττα τῶν κτιτόρων, τόσο τοῦ ὁσίου Θεοφάνους τῆς μονῆς Βαρλαάμ, ὅσο καί τοῦ ὁσίου Συμεών, ἐντέλλεται με­τά τήν κοί­μη­σή του, ἐάν δέν εὑρεθεῖ κατάλληλος γιά ἡγούμενος ἀπό τήν οἰκεία μονή, τότε ἄς ἀ­να­ζη­τή­σουν γιά ἡ­γού­με­νο πρόσωπο ἄξιο ἀπό τίς ἐν λόγῳ μονές.

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Γ΄, (Ἱερά Μονή Μετεώρου καί Ἱερά μονή Βαρλαάμ). Ὑπό ἔκδοση.

*  *  *

Ἀπολυτίκιον Ἁγίων Κτιτόρων τοῦ Μετεώρου.

῏Η­χος Γ´. Θείας πίστεως.

[Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης]

Θεία χάριτι πεπυρσευμένοι, εἰς Μετέωρον ἤρθητε πέτραν, καὶ ναὸν τοῦ Σωτῆρος ἠγείρατε, σὺν Ἰωάσαφ, σεπτὲ Ἀθανάσιε, καὶ Συμεὼν δομητόρων ἡ εὔκλεια. Ὅθεν ἅπαντας τοὺς πίστει Ὑμῖν προστρέχοντας, ἐκσώζοιτε κινδύνων τε καί θλίψεων.

Ἡ κα­θ’ αὐ­τό ἱ­στο­ρί­α τῆς μο­νῆς Βαρλαάμ ἀρ­χί­ζει μέ τήν ἐγ­κα­τά­στα­ση στήν πα­νύ­ψη­λη αὐ­τή πέ­τρα τῶν αὐ­τα­δέλ­φων κτι­τό­ρων καί ὀρ­γα­νω­τῶν τῆς μο­νῆς ὁ­σί­ων Θε­ο­φά­νους († 1544) καί Νε­κτα­ρί­ου († 1550).

Οἱ ἐ­ξαί­σι­οι αὐ­τοί ἅ­γι­οι γεν­νή­θη­καν κα­τά τό δεύ­τε­ρο ἥ­μι­συ τοῦ 15^ου αἰ­ώ­να στά Ἰ­ω­άν­νι­να, ἡ δέ οἰ­κο­γέ­νει­ά τους, γνω­στή μέ τήν ἐ­πω­νυ­μί­α Ἀ­ψα­ρά­δες, ὑ­πῆρ­ξε μί­α ἀ­πό τίς πι­ό ἐ­πι­φα­νεῖς καί ἀρ­χον­τι­κές οἰ­κο­γέ­νει­ες, πού δι­ε­δρα­μά­τι­σαν σπου­δαῖ­ο ρό­λο στήν ζω­ή τῆς Ἠ­πει­ρω­τι­κῆς πρω­τεύ­ου­σας.

Ἡ οἰ­κο­γε­νει­α­κή εὐ­πο­ρί­α καί ἡ δε­ξι­ά τους φύ­ση συ­νε­τέ­λε­σαν, ὥ­στε ὁ Θε­ο­φά­νης καί ὁ Νε­κτά­ρι­ος, νά λά­βουν μί­α πλού­σι­α μόρ­φω­ση. Πλήν ὡς «σκύ­βα­λα» θε­ω­ροῦν­τες ὅ­λα τά τοῦ κό­σμου τού­του ἔ­λα­βαν τόν σταυ­ρό τους καί ἀ­κο­λού­θη­σαν τά ἴ­χνη τοῦ Χρι­στοῦ στήν ὁ­δό τῆς ἀ­σκή­σε­ως.

Ἐγ­κα­τα­λεί­ψαν­τες τόν κό­σμο πε­ρί τό ἔ­τος 1495 οἱ δυ­ό συ­νε­τοί αὐ­τοί νέ­οι δέν πο­ρεύ­θη­καν αὐ­τό­βου­λα καί ἰ­δι­όρ­ρυθ­μα, ἀλ­λά ἐ­πι­θυ­μών­τας νά δου­λεύ­σουν στόν Χρι­στό καί ὄ­χι στόν ἑ­αυ­τό τους, ἀ­νε­ζή­τη­σαν ἐ­νά­ρε­το γέ­ρον­τα γι­ά νά μα­θη­τεύ­σουν στήν μο­να­χι­κή ζω­ή. Ὁ Θε­ός ἐκ­πλή­ρω­σε τόν πό­θο τους, καί τούς ὁδήγησε στόν Γέροντα Σάββα «γη­ραι­ὸν συ­νέ­σει καὶ ἡ­λι­κί­ᾳ καὶ πά­σῃ κε­κο­σμη­μέ­νον ἀ­ρε­τῇ». Στό σχέ­δι­ο ὅ­μως τοῦ Θε­οῦ ἦ­ταν νά ἀ­να­παυ­θεῖ στήν ἄ­λη­κτη τοῦ οὐ­ρα­νοῦ χα­ρά ὁ πνευ­μα­τι­κός τους πα­τέ­ρας ὅ­σι­ος Σάβ­βας^[1] († 9 Ἀ­πρ. 1505), πού ἀ­πε­δεί­χθη ὅ­τι ἦ­ταν πράγ­μα­τι ἁ­γι­α­σμέ­νος μο­να­χός, ἀ­φοῦ με­τά τήν κοί­μη­σή του, τά ἱ­ε­ρά του λεί­ψα­να εὐ­ω­δί­α­σαν. Σώ­ζε­ται ἀ­κό­μη στό Νη­σί τό ἱ­ε­ρό του σπή­λαι­ο, πλησίον τοῦ Τι­μί­ου Προ­δρό­μου, ἐν­τός τοῦ ὁ­ποί­ου καί σή­με­ρα ἐκ­πέμ­πε­ται εὐ­ω­δί­α.

Κατόπιν, μετά τήν τελευτή τοῦ πνευματικοῦ τους καθοδηγοῦ, οἱ ὅσιοι Ἀψαράδες μετέβησαν στό Ἅγιον Ὄρος. Ἡ Κυ­ρί­α Θε­ο­τό­κος φώ­τι­σε τόν πα­τρι­άρ­χη Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως Νή­φω­να Β΄ (1435-† 12. Αὐγ. 1508), πού μό­να­ζε ἐ­κεῖ­νον τόν και­ρό στήν μο­νή Δι­ο­νυ­σί­ου, νά τούς δε­χθεῖ μέ πολ­λή χα­ρά, ὡς παι­δι­ά του ἀ­γα­πη­μέ­να.

Οἱ ὅ­σι­οι ἀ­φοῦ ἔ­λα­βαν «ὅ­ρον καὶ κα­νό­να μο­να­χι­κῆς κα­τα­στά­σε­ως» καί πρό­τυ­πο ἰ­σάγ­γε­λης βι­ο­τῆς, ὑ­πα­κού­ον­τας στήν συμ­βου­λή τοῦ δι­α­κρι­τι­κοῦ πα­τρι­άρ­χη, ἐ­πέ­στρε­ψαν πά­λι στό ἀ­σκη­τή­ρι­ό τους, στό γρα­φι­κό καί ὄ­μορ­φο τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων Νη­σί.

Ἐ­πει­δή ὅ­μως αὐ­τό τό βρῆ­καν κα­τει­λημ­μέ­νο, ἀ­πο­σύρ­θη­καν στήν ἄ­κρη τοῦ Νη­σι­οῦ, σέ τό­πο κα­λό καί ἡ­συ­χα­στι­κό καί μέ τήν ἄ­δει­α τοῦ ἐ­πι­σκό­που ἀ­νή­γει­ραν ἐ­κεῖ μέ δι­κά τους ἔ­ξο­δα μο­να­στή­ρι ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νο στόν ἀν­τι­λή­πτο­ρα τῶν μο­να­στῶν Τί­μι­ο Πρό­δρο­μο, στήν θέ­ση «Γού­βα» (1506/7) καί ἐγ­γύς τοῦ ἁ­γί­ου Παν­τε­λε­ή­μο­νος. Ταυ­το­χρό­νως ἀ­νε­καί­νι­σαν τήν πα­τρι­κή τους ἀ­γροι­κί­α στό Λε­πε­νό (κον­τά στό ση­με­ρι­νό Πέ­ρα­μα Ἰ­ω­αν­νί­νων), τήν ὁ­ποί­α με­τέ­τρε­ψαν σέ μο­να­στή­ρι τοῦ ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου. Ἐ­κεῖ μό­να­σαν οἱ τρεῖς ἀ­δελ­φές τους οἱ ὁ­ποῖ­ες μέ τό ἀγ­γε­λι­κό σχῆ­μα ἔ­λα­βαν τά ὀ­νό­μα­τα Εὐ­γε­νί­α (†1513/4), Ἀ­θα­να­σί­α (†11 Νοεμβ. 1512) καί Μα­γδα­λη­νή [κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 215, σ. 106], καί οἱ εὐ­λα­βέ­στα­τοι γο­νεῖς τους ἐ­πι­κε­κλη­θέν­τες Ἰ­ώβ (†1523/24) καί Κα­τα­φυ­γή († 7 Νοεμβ. 1506).

Εἶ­ναι ὅ­μως σπά­νι­ο στήν ζω­ή τῶν ὁ­σί­ων νά λεί­ψει ὁ ἄ­δι­κος κα­τα­τρεγ­μός. Τῇ συ­νερ­γί­ᾳ τοῦ δι­α­βό­λου ξε­ση­κώ­θη­καν πο­λι­τι­κοί καί ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοί ἄρ­χον­τες ἐ­ναν­τί­ον τους, καί οἱ ὅ­σι­οί μας πο­θοῦν­τες τήν ἡ­συ­χί­α ἐγ­κα­τέ­λει­ψαν ὅ­σα μέ κό­πους καί ἔ­ξο­δα πολ­λά εἶ­χαν ἀ­νε­γεί­ρει στό Νη­σί καί ἦλ­θαν νά ἀ­σκη­τεύ­σουν στά ἔ­ρη­μα βρά­χι­α τῶν Με­τε­ώ­ρων.

Οἱ Ὅσιοι Ἀψαράδες ἔ­φθα­σαν στά Με­τέ­ω­ρα τό 1510/11 καί ἀφοῦ ἐ­ρεύ­νη­σαν τήν πε­ρι­ο­χή, ἔ­κρι­ναν κα­ταλ­λη­λό­τε­ρο νά ἐγ­κα­τα­στα­θοῦν σ’ ἕ­να μι­κρό καί ἀ­πό­κρη­μνο βρά­χο, τόν λε­γό­με­νο ‘Στύ­λο τοῦ Τι­μί­ου Προ­δρό­μου’, ἀ­κρι­βῶς κά­τω ἀ­πό τόν ἅ­γι­ο Νι­κό­λα­ο τόν Ἀ­να­παυ­σᾶ. «Ἐ­ξεύ­γη­μεν ἀ­πὸ τὸ Νη­σὶ τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων –γρά­φουν σέ αὐ­το­βι­ο­γρα­φι­κά τους ση­μει­ώ­μα­τα– καί ἤλ­θα­μεν εἰς τὴν σκῆ­τιν τοῦ ἱ­ε­ροῦ Με­τε­ώ­ρου· καὶ ἐ­κα­θή­σα­μεν εἰς τὸν στύ­λον τῆς μο­νῆς τοῦ Προ­δρό­μου ἔ­τους ͵ζιθ΄ [=1510/11]».

Ὁ ἰ­δι­αί­τε­ρος προ­στά­της τους καί φρου­ρός τῶν μο­να­χῶν Τί­μι­ος Πρό­δρο­μος τούς χά­ρι­σε ἑ­πτά χρό­νι­α ἔν­το­νης ἀ­σκή­σε­ως καί βα­θει­ᾶς γα­λή­νης ἐ­πά­νω στόν στύ­λο του, πού σῴ­ζει ἀ­κό­μη πε­νι­χρά ἐ­ρεί­πι­α ἀ­π’ τά πα­λι­ά του κτί­σμα­τα.

Ἐ­πει­δή ὅ­μως ὁ βρά­χος αὐ­τός ἦ­ταν πο­λύ πε­ρι­ο­ρι­σμέ­νος καί οἱ ἄ­νε­μοι, πού τόν ἔ­δερ­ναν ἀ­νε­λέ­η­τοι: «βου­λῇ καὶ γνώ­μῃ τοῦ πα­νι­ε­ρω­τά­του Λα­ρί­σης, καὶ τοῦ τό­τε ὁ­σι­ω­τά­του κα­θη­γου­μέ­νου τῆς σε­βα­σμί­ας καί βα­σι­λι­κῆς μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου, τὸν τοῦ Βαρ­λα­ὰμ λί­θον ἐ­λά­βο­μεν». Στά 1517/18 μη­τρο­πο­λί­της Λα­ρί­σης ἦ­ταν ὁ Μάρ­κος ὁ Ἡ­συ­χα­στής (1499-1526/27), στόν ὁ­ποῖ­ο ὑ­πή­γε­το ἡ ἐ­πι­σκο­πή Στα­γῶν, καί μέ προ­τρο­πή τοῦ ἡ­γου­μέ­νου τοῦ Με­τε­ώ­ρου ἐ­πε­χεί­ρη­σαν καί πραγ­μα­το­ποί­η­σαν κα­τά τό ἔτος 1517/18 τήν νέ­α ἀ­νά­βα­σή τους στήν δυ­σπρό­σι­τη πέ­τρα τοῦ Βαρ­λα­άμ, ὅ­που οἱ ἀ­θλη­τές τοῦ Χρι­στοῦ ἔ­στη­σαν τήν ἀ­σκη­τι­κή τους πα­λαί­στρα.

Οἱ δύ­ο αὐ­τά­δελ­φοι ὅ­σι­οι στόν «ἄ­οι­κον καὶ ἔ­ρη­μον ὡς οἰ­κό­πε­δον» ἀ­πό τήν πο­λυ­ε­τί­α βρά­χο, μέ πολ­λούς κό­πους, μα­ζί μέ τούς ὁ­σι­ώ­τα­τους καί φί­λερ­γους ὑ­πο­τα­κτι­κούς τους Βε­νέ­δι­κτο καί Πα­χώ­μι­ο, ἀ­νοι­κο­δό­μη­σαν στά ἐ­ρεί­πι­α τοῦ πα­λαι­οῦ να­οῦ τῶν ἁ­γί­ων Τρι­ῶν Ἱ­ε­ραρ­χῶν, στήν μνή­μη τῶν ὁ­ποί­ων εἶχε ἀ­φιωρώσει τό ἀσκητήριό του ὁ πα­λαι­ός ἐ­ρη­μί­της Βαρ­λα­άμ, και­νού­ρι­ο ὁ­μώ­νυ­μο, μι­κρό μέν, ἀλ­λά πο­λύ ὡ­ραῖ­ο να­ό, κα­θώς καί τά ἄλ­λα ἀ­πα­ραί­τη­τα γι­ά τήν οἴ­κη­ση κτί­σμα­τα.

Ἀκολούθως, στά 1541/42, ἄρχισαν τήν ἀνέγερση ἑνός με­γα­λο­πρε­ποῦς να­οῦ τῶν Ἁ­γί­ων Πά­ντων, γι­ά νά δέ­χε­ται τήν τριακονταμελή ἤδη ἀ­δελ­φό­τη­τα. Ὁ να­ός αὐ­τός, πε­ρι­καλ­λής καί εὐ­ρύ­χω­ρος πε­ρα­τώ­θη­κε τόν Μάιο τοῦ ἔτους 1544.

Ἡ πλη­ρο­φο­ρί­α τῶν ἁγίων κτι­τό­ρων, «ἔκτισται δὲ καὶ τετέλεσται, κατὰ τὸ ͵ζ^ονν^ον΄ ἔτος [= 1541/2]· διὰ ἡμερῶν εἴκοσι ὅσον τάχος ἐκ βάθρων», ὅ­τι δηλαδή μέ­σα σέ εἴ­κο­σι ἡ­μέ­ρες ἀνηγέρθη ὁ να­ός, θά μᾶς φαι­νό­ταν ὑ­περ­βο­λι­κή, ἄν δέν εἴ­χα­με ὑ­π’ ὄ­ψιν, ὅτι τά οἰκοδομικά ὑλικά (δόμοι, ξυλοδοκοί, κέραμοι κλπ.) εἶχαν ἀπό ἐτῶν συναχθεῖ καί τεχνουργηθεῖ ἐπάνω στόν βράχο καί ἔ­πει­τα ἄρ­χι­ζε ἡ ἀ­νέ­γερ­ση τῶν κτι­ρί­ων. Ἐπί πλέον, ὁ λόγος τῆς ὑπερβολικῆς ταχύτητας ἦταν νά μή γίνει ἀντιληπτό τό νέο κτίσμα ἀπό τούς Ἀγαρηνούς, οἱ ὁποῖοι ἀπαγόρευαν τό κτίσιμο νέων ναῶν.

Πρα­κτι­κοί καί δρα­στή­ρι­οι οἱ ὅ­σι­οι κτί­το­ρες ἀ­νή­γει­ραν σύν τῷ χρό­νῳ πύρ­γο (1535/6) γι­ά τό ἀ­νέ­βα­σμα τοῦ δι­κτύ­ου, πτέ­ρυ­γες κελ­λί­ων καί φι­λο­ξε­νου­μέ­νων, νο­σο­κο­μεῖ­ο (γη­ρο­κο­μεῖ­ο) γι­ά τούς ἀ­σθε­νεῖς ἀ­δελ­φούς καί τούς γέ­ρον­τες, καί φρόν­τι­σαν γι­ά ἀ­γρούς, ἀμ­πέ­λι­α, με­τό­χι­α καί λοι­πά ἀ­ναγ­καῖ­α γι­ά τήν συν­τή­ρη­ση τῆς πο­λυ­με­λοῦς ἀ­δελ­φό­τη­τας. Καλ­λώ­πι­σαν καί πλού­τι­σαν τήν μο­νή μέ λει­τουρ­γι­κά βι­βλί­α, ἄμ­φι­α καί ἱ­ε­ρά σκεύ­η. Ἡ νηστεία τους ἦταν ὑπεράνθρωπη, οἱ ἀγρυπνίες καθημερινές, ἡ εὐχή ἀσταμάτητη.

Οἱ ἅγιοι ἱδρυτές τῆς μονῆς ὀργάνωσαν τήν μοναστική ἀδελφότητα σέ αὐστηρό κοι­νό­βι­ο, τίς ἀ­σκη­τι­κές δι­α­τά­ξεις τοῦ ὁποίου κατέγραψαν στήν διαθήκη τους, γιά νά ἀποτελεῖ πα­ρα­κα­τα­θή­κη γιά τίς ἑ­πό­με­νες γε­νι­ές τῶν μο­να­στῶν. Ἡ διαθήκη τους εἶχε ὡς πρό­τυ­πο καί ὑ­πό­δει­γμα τήν δι­α­θή­κη τοῦ ἁ­γί­ου Βησ­σα­ρί­ω­νος Β΄, μητροπολίτη Λαρίσης (1527-†1540) καί κτί­το­ρα τῆς ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Δου­σί­κου. Στά 1545, ὁ συμπατριώτης τῶν ὁσίων κτιτόρων φιλομόναχος πατριάρχης Ἱερεμίας Α΄ θά ἐπικυρώσει καί ἐπισημοποιήσει τό ἐν λόγῳ «διαθηκῶο γράμμα» τους.

Γι’ ὅ­λα αὐ­τά ὅ­μως με­ρι­μνών­τας, δέν πα­ρη­μέ­λη­σαν κα­θό­λου ἐ­κεῖ­νο, δι’ ὃ ἐ­ξῆλ­θον, τὸ ἕν, οὗ ἐ­στι χρεί­α, πού ἦ­ταν ὁ ἐ­ξα­γι­α­σμός τῆς ψυ­χῆς τους καί ἡ ἐ­πα­γρύ­πνη­ση γι­ά τίς ψυ­χές, τίς ὁποῖες ὁ Κύ­ρι­ος τούς ἐ­νε­πι­στεύ­θη νά κα­τευ­θύ­νουν ὡς λό­γον ἀ­πο­δώ­σον­τες.

Οἱ μα­κά­ρι­οι καί ἁ­γι­α­σμέ­νοι αὐ­τοί ὁ­δη­γοί, ἀ­κλι­νεῖς καί χω­ρίς συγ­κα­τα­βά­σεις στήν ἀ­σκη­τι­κή τους γραμ­μή ὀρ­γά­νω­σαν μέ γε­ρά πνευ­μα­τι­κά θε­μέ­λι­α τό κοι­νό­βι­ό τους καί ἔ­γι­ναν ἀ­δι­ά­λει­πτο φῶς στούς ἄλ­λους μο­να­χούς μέ τούς τρό­πους τῆς ζω­ῆς τους.

Συ­νέ­τα­ξαν ἀ­κό­μη σύν­το­μη αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­α, στήν ὁποία ὁ­μο­λο­γοῦν πρός ὠ­φέ­λει­α τῶν μελ­λον­τι­κῶν συ­νε­χι­στῶν τοῦ ἔρ­γου τους, αὐ­τή τήν στα­θε­ρή καί συ­νε­πή μέ­χρις ἐ­σχά­της τους ἀ­να­πνο­ῆς ἄ­σκη­ση: «Ἦ­τον δὲ ἡ τά­ξις καὶ ἡ πο­λι­τεί­α μας τοι­αύ­τη ἀ­πὸ τῆς ἀρ­χῆς, ὅ­ταν ἐ­πή­ρα­με τὸ θε­ϊ­κὸν ἔν­δυ­μα τοῦ ἱ­ε­ροῦ καὶ μο­να­χι­κοῦ Σχή­μα­τος. Εἰς ὅ­λαις γοῦν ταῖς Κυ­ρι­α­καῖς τοῦ χρό­νου καὶ εἰς ταῖς δε­σπο­τι­καῖς ἑ­ορ­ταῖς καὶ εἰς ἁ­γί­ους δο­ξα­ζο­μέ­νους ἡ ἀ­κο­λου­θί­α τῶν θεί­ων ὕ­μνων καὶ προ­σευ­χῶν ὁ­λο­νύ­κτι­ος ἀ­γρυ­πνί­α εἶ­ναι, καὶ κα­νεὶς δὲν ἐ­τόλ­μα νὰ ταῖς πα­ρα­σα­λεύ­σῃ, εἰς δὲ τὰς ἄλ­λας ἡ­μέ­ρας τῆς ἑ­βδο­μά­δος ἡ μι­σὴ νύ­κτα ἦ­ταν δι­ω­ρι­σμέ­νη εἰς ὕ­μνον καὶ προ­σευ­χήν, καὶ ἡ λοι­πὴ εἰς ἀ­νά­παυ­σιν σώ­μα­τος καὶ ἡ ἀ­κο­λου­θί­α δὲν ἦ­ταν, ἀλ­λὰ μό­νον ἐ­κεί­νη, ὅ­που ἑρ­μη­νεύ­ου­σι τὰ τυ­πι­κὰ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, καὶ λέ­γε­ται εἰς κά­θε τό­πον, ἀλ­λὰ ἀ­κό­μη οἱ λε­γό­με­νοι θεῖ­οι ὕ­μνοι τοῦ Θη­κα­ρᾶ, κα­θὼς ἑρ­μη­νεύ­ουν, ἀ­κα­τα­παύ­στως ἀ­νε­γι­νώ­σκον­το».

«Ἡ δὲ τρο­φή μας ἦ­τον νὰ τρώ­γω­μεν μί­αν φο­ρὰν τὴν ἡ­μέ­ραν εἰς τὴν ἐ­νά­την [= δη­λα­δή 3 μ.μ.­], ὄ­χι νὰ κά­μω­μεν τρά­πε­ζαν πο­λυ­τε­λῆ μὲ πολ­λῶν λο­γι­ῶν φα­γη­τά, ἀλ­λὰ νὰ ἀρ­κού­με­θα καὶ νὰ εὐ­χα­ρι­στοῦ­μεν μὲ ἄρ­τον μό­νον καὶ ὄ­σπρι­α καὶ ὕ­δωρ, ἀ­κό­μη δὲ καὶ εἰς τὰς Ἁ­γί­ας τέσ­σα­ρας τοῦ χρό­νου Τεσ­σα­ρα­κο­στάς, οὐ­δὲ ἄρ­τον δὲν ἐ­τρώ­γα­μεν, ἀλ­λὰ μό­νον μὲ ὀ­πω­ρι­κὰ ἐ­πα­ρη­γο­ροῦ­μεν τήν ἀ­σθέ­νει­αν τῆς φύ­σε­ώς μας. Κά­ποι­οι δὲ ἀ­πὸ τοὺς ἀ­δελ­φούς μας μὴ δυ­νά­με­νοι εἰς ταύ­την τὴν νη­στεί­αν, ἔ­τρω­γαν ἄρ­τον μί­αν φο­ρὰν τὴν ἑ­βδο­μά­δα, ἄλ­λοι εἰς τρί­την ἡ­μέ­ραν, καὶ δι­ὰ νὰ εἴ­πω μὲ συν­το­μί­αν ὅ­λη μας ἡ σπου­δὴ καὶ ὁ ἀ­γὼν πο­λὺς ἦ­τον νὰ σω­θοῦ­μεν καὶ νὰ σώ­σω­μεν καὶ ἄλ­λους τι­νας, βάλ­λον­τες τὸν ἑ­αυ­τόν μας πα­ρά­δειγ­μα καὶ τὰς πρά­ξεις μας».

Ὁ βι­ο­γρά­φος τοῦ ὁ­σί­ου Θε­ο­φά­νους ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Κασ­σι­α­νός, ὁ ἐ­πι­κε­κλη­μέ­νος Ἄ­ραψ, ἀ­να­φέ­ρει ἐ­πι­προ­σθέ­τως γι­ά τήν ἄ­σκη­σή του τά ἑ­ξῆς: «Λέ­γε­ται δὲ ὅ­τι καὶ ἅ­λυ­σον τῇ σαρ­κὶ αὐ­τοῦ δε­σμού­με­νον βα­στά­σας γεν­ναί­ως χρό­νοις πολ­λοῖς ὁ κὺρ Θε­ο­φά­νης, καὶ πολ­λά­κις τῇ πρώ­τῃ ἑ­βδο­μά­δι τῆς Τεσ­σα­ρα­κο­στῆς μό­νον τὸ Σάβ­βα­τον ἤ­σθι­εν, τὸν δ’ ὅ­λον και­ρὸν αὐ­τοῦ ἡ­μέ­ραν πα­ρ’ ἡ­μέ­ραν· με­θ’ ὅ­λας δὲ τὰς ἀ­ρε­τὰς τοῦ­το μεῖ­ζον ἐ­κέ­κτη­το, τὸ δι­δα­κτι­κὸν φη­μὶ καὶ νου­θε­τι­κὸν σὺν τῷ εὐ­δι­α­κρί­τῳ τῇ γλυ­κύ­τη­τι τῆς γλώσ­σης ψελ­λί­ζων πα­ρὰ μι­κρόν, καὶ πᾶ­σάν τε πα­λαι­ὰν καὶ νέ­αν Γρα­φὴν εὐ­φυ­ῶς μι­μνη­σκό­με­νος τῷ τά­χει τῆς δι­α­νοί­ας καὶ ἀ­ναγ­γέλ­λων ἀ­εί».

Ἀ­πό δύ­ο ση­μει­ώ­μα­τα στόν κώ­δι­κα 275 τῆς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ ἔ­γι­νε γνω­στή ἡ χρο­νο­λο­γί­α τῆς ἀ­πο­δη­μί­ας τους πρός τόν Κύ­ρι­ον:

«† Ἐ­κοι­μή­θη ὁ ὅ­σι­ος πα­τὴρ ἡ­μῶν ὁ ἐν ἱ­ε­ρο­μο­νά­χοις κῦρ Θε­ο­φά­νης, ἐν τῷ ͵ζνβ^ῳ΄­[=1544] ἐν μη­νὶ / Μα­ΐ­ῳ ιζ΄, ξη­με­ρώ­νον­τας Κυ­ρι­α­κῇ, ἑ­ορ­τὴ τοῦ τυ­φλοῦ».

«† Ἐ­κοι­μή­θη ὁ ὅ­σι­ος πα­τὴρ ἡ­μῶν κῦρ Νε­κτά­ρι­ος, ἱ­ε­ρο­μό­να­χος καὶ κτή­τωρ, ἐν τῷ / ͵ζνη­^ῳ΄ [=1550], μη­νὶ Ἀ­πρι­λί­ῳ ζ΄, ἡ­μέ­ρα β^α τῆς δι­α­και­νη­σί­μου / † αὐ­τοὶ εἶ­ναι οἱ κτή­το­ρες τοῦ Βαρ­λα­άμ» (Ἀποκατάσταση  Ὀρθογραφίας).

Πλα­τει­ά ἄ­νοι­ξε ἡ ἀγ­κα­λι­ά τοῦ οὐ­ρα­νοῦ γι­ά νά δε­χθεῖ­ τόν με­γά­λο Ὅ­σι­ο Θεοφάνη. Ἡ ἁ­γί­α μας ἐκ­κλη­σί­α τι­μών­τας τήν ὁ­σί­α μνή­μη τῶν δύ­ο Κτι­τό­ρων τούς ἑ­ορ­τά­ζει ἀ­πό κοι­νοῦ στίς 17 Μα­ΐ­ου, ἡ­μέ­ρα τῆς ἀ­πο­δη­μί­ας τοῦ με­γα­λύ­τε­ρου ἀ­δελ­φοῦ ὁ­σί­ου Θε­ο­φά­νους, τήν ὁ­ποί­α μέ συγ­κι­νη­τι­κά λό­γι­α μᾶς τήν πε­ρι­έ­γρα­ψε ὁ μα­θη­τής του ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Κασ­σι­α­νός:

Ὁ ἐ­ξαν­τλη­μέ­νος ἀ­πό δε­κά­μη­νο ἀ­σθέ­νει­α ὅ­σι­ος Θε­ο­φά­νης, ἀ­φοῦ ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τόν πε­ρα­τω­θέν­τα να­ό τῶν Ἁ­γί­ων Πάν­των ἐ­δό­ξα­σε τόν Θε­ό, εὐ­χα­ρί­στη­σε τούς ἁ­γί­ους Πάν­τες καί εὐ­λό­γη­σε ὅ­λους, πού ἐ­κο­πί­α­σαν γι­ά τήν ἀ­νοι­κο­δό­μη­ση καί δι­α­κό­σμη­σή του. «Ἀ­πὸ δὲ τοῦ πό­θου, οὗ περ εἶ­χε πρὸς τὸν να­όν, ἐ­γερ­θεὶς προ­θύ­μως καὶ πε­ρι­χα­ρής, οἷ­α καὶ ἦν ἀ­σθε­νής, στη­ρι­ζό­με­νος ὑ­πὸ τῆς ῥά­βδου αὐ­τοῦ, ἔν­δον εἰ­σελ­θὼν καὶ ἰ­δὼν τὴν τε­λεί­ω­σιν τοῦ ἱ­ε­ροῦ να­οῦ, καὶ ὑ­ψώ­σας τὰς χεῖ­ρας εἰς τὸν Οὐ­ρα­νόν, καὶ τὸ ‘δό­ξα σοι ὁ Θε­ὸ­ς’ ἐ­πει­πών, τοὺς ἁ­γί­ους Πάν­τας εὐ­χα­ρί­στη­σεν ἐκ πό­θου. Οὕ­τω γὰρ τῷ να­ῷ τῷ και­νῷ οὗ­τος προ­ση­γο­ρεύ­σα­το. Ὁ­μοί­ως οὖν εὐ­χό­με­νος καὶ εὐ­λο­γῶν, καὶ πάν­τας τοὺς ἀ­δελ­φοὺς λα­τό­μους καὶ οἰ­κο­δό­μους, κτί­στας τε καὶ λε­πτουρ­γοὺς ἐ­πί­σης ἐ­δε­ξι­ώ­σα­το καὶ ὑ­πε­ρηυ­χή­σα­το ἡ ἡ­γι­α­σμέ­νη ψυ­χή. Εἶ­τα πά­λιν ἐ­στρά­φη τοῖς ἰ­δί­οις πο­σὶ πο­ρευ­ό­με­νος ἐν τῷ κελ­λί­ῳ αὐ­τοῦ, καὶ σχη­μα­τι­σά­με­νος ἑ­αυ­τὸν τῷ τύ­πῳ τοῦ Ζω­ο­ποι­οῦ Σταυ­ροῦ, κα­τέ­θε­το τὸ ἱ­ε­ρὸν Σκῆ­νος ἐ­πὶ τὴν στρω­μνὴν αὐ­τοῦ, ὁ­ρῶν πρὸς ἀ­να­το­λάς, καὶ τοὺς τι­μί­ους αὐ­τοῦ πό­δας ἐ­κτεί­να{ντο}ς, ἤρ­ξα­το ψυ­χοῤ­ῥα­γεῖν· ὥ­ρα δ’ ἦν ὡ­σεὶ δε­κά­τη, γλυ­κεῖ τῷ ὄμ­μα­τι καὶ ἱ­λα­ρῷ βλέ­πων ἡ­μᾶς καὶ εὐ­με­νῶς· οἱ δὲ συμ­πα­ρε­στῶ­τες ἀ­δελ­φοὶ καὶ πα­τέ­ρες ἅ­παν­τες θρή­νοις καὶ ὀ­δυρ­μοῖς συ­νε­κό­πτον­το, ἐκ σπλάγ­χνων κλαί­ων ὁ ἀ­δελ­φὸς τὸν ἀ­δελ­φόν, καὶ οἱ φοι­τη­ταὶ τὸν δι­δά­σκα­λον, καὶ οἱ μο­νά­ζον­τες τὸν μυ­στα­γω­γόν, καὶ ψάλ­λον­τες ἐ­πά­νω αὐ­τοῦ τὸν κα­τα­νυ­κτι­κὸν Κα­νό­να. Καί, ὦ τοῦ θαύ­μα­τος! ἐν τῷ ψάλ­λειν ἀ­στὴρ δι­αυ­γέ­στα­τος καὶ λαμ­πρὸς ἐ­πά­νω τοῦ οἰ­κή­μα­τος κα­τέ­λαμ­πε, παμ­φα­ῶς γὰρ κα­τέ­λαμ­πε. Καὶ με­τὰ τὴν τοῦ ἡ­λί­ου δύ­σιν, ἅ­μα καὶ οὗ­τος ὁ Ἥ­λι­ος ἐ­ξε­δή­μει τῆς μο­να­δι­κῆς πο­λι­τεί­ας καὶ κα­τα­στά­σε­ως καὶ εἰ­σῆλ­θεν ἡ ἁ­γί­α αὐ­τοῦ ψυ­χὴ ἐν ἀ­να­κτό­ροις οὐ­ρα­νί­οις καὶ ὑ­ψη­λοῖς, ἔν­θα ὁ τῶν ἑ­ορ­τα­ζόν­των ὁ­σί­ων ἦ­χος ὁ ἀ­κα­τά­λη­κτος· τό­τε δὲ καὶ ὁ ἀ­στὴρ ἀ­πέ­σβη ἐν τῷ ἅ­μα. Τίς δὲ τῶν πα­ρε­στώ­των ἀ­δελ­φῶν εὐ­ω­δί­αν τι­νά καὶ γλυ­κεῖ­αν καὶ θαυ­μα­στὴν ἱ­στά­με­νος ᾐ­σθά­νε­το, ὡς ἡ­μᾶς ὕ­στε­ρον ὅ­ρα­σις δι­ε­βε­βαι­ώ­σα­το. Ὑ­πῆρ­χεν οὖν καὶ ἡ ὅ­ρα­σις τοῦ προ­σώ­που αὐ­τοῦ λευ­κο­τά­τη ὡ­σεὶ χι­ών. Τῇ δὲ ἐ­παύ­ρι­ον τῆς Κυ­ρι­α­κῆς λαμ­ψά­σης, πα­ρε­γέ­νε­το ὁ ὁ­σι­ώ­τα­τος κα­θη­γού­με­νος τῆς σε­βα­σμί­ας μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου σὺν τῇ γε­ρου­σί­ᾳ αὐ­τοῦ πά­σῃ, καὶ με­τὰ πάν­των τῶν λο­γά­δων τῆς Σκή­τε­ως ἱ­ε­ρο­μο­νά­χων καὶ μο­να­χῶν καὶ πνευ­μα­τι­κῶν πα­τέ­ρων καὶ ἀ­δελ­φῶν· καὶ θέ­σαν­τες τὸ ἱ­ε­ρὸν λεί­ψα­νον μέ­σον τοῦ και­νοῦ να­οῦ, εὐ­λα­βῶς καὶ τι­μί­ως με­τὰ σε­μνό­τη­τος καὶ αἰ­δοῦς με­γά­λης· εἶ­τα με­τὰ τὴν πλή­ρω­σιν τῆς θεί­ας Λει­τουρ­γί­ας ἀ­πο­κα­τέ­στη πά­λιν τό σῶ­μα τοῦ Μά­κα­ρος ἐν τῷ πα­λαι­ῷ να­ῷ, εἰς ὅν­περ εἶ­χον ἀ­νέ­κα­θεν τοὺς ἑ­αυ­τῶν τά­φους λε­λα­το­μη­μέ­νους κα­λῶς, τοῦ μὲν ὄν­τος ἐκ δε­ξι­ῶν, τοῦ δὲ ἐξ εὐ­ω­νύ­μων» (Κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 275 μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, φ. 29^r, 29^v, 30^r).

Στίς 17 Μα­ΐ­ου 1544 ἀ­νά­λα­φρη καί χα­ρού­με­νη φτε­ρού­γι­σε ἡ ψυ­χή τοῦ Ὁσίου Θεοφάνους στίς χο­ρεῖ­ες τῶν ἁ­γί­ων. Γλυ­κει­ά εὐ­ω­δί­α ἄρ­χι­σε νά ξε­χύ­νε­ται ἀ­πό τό ὅ­σι­ο σκή­νω­μά του καί ἡ ὄ­ψη του γα­λή­νι­α ἔ­φεγ­γε «ὡ­σεὶ χι­ών». «Καὶ ἦν ἰ­δεῖν -συ­νε­χί­ζει ὁ βι­ο­γρά­φος τοῦ ὁ­σί­ου Θε­ο­φά­νους Κασ­σι­α­νός- θαυ­μά­σι­όν τι ἐ­κεῖ­σε καὶ με­στὸν οὐ λύ­πης, ἀλ­λὰ χα­ρᾶς. Τὸ γὰρ αἰ­δε­σι­μώ­τα­τον αὐ­τοῦ πρό­σω­πον κα­τά­λευ­κον ἔ­φαι­νε καὶ ρο­δό­χρουν, οἷ­ά τις λει­μὼν εὐ­ώ­δης καὶ πα­ρά­δει­σος ἔν­δρο­σος τῇ τοῖς κρί­νοις καὶ ἄν­θε­σι ποι­κι­λί­ᾳ κάλ­λους ὡ­ρα­ϊ­ζό­με­νον, καὶ οὐχ ὡς νε­κρὸς ἐ­νο­μί­ζε­το, ζῇ ὁ Θε­ός, ἀλ­λ’ ὡς ἀ­πὸ τρυ­φῆς ὑ­πνώτ­των καὶ κοι­μώ­με­νος ἱ­λα­ρῶς, οὕ­τως ηὔ­γα­ζεν ἡ πρό­σω­ψις ἡ Ἁ­γί­α τοῦ ὁ­σι­ω­τά­του Ἀν­δρός», (Κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 275 μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, φ. 30^r, 30^v).

Με­τά ἀ­πό ὀ­λί­γα χρό­νι­α († 7 Ἀ­πρ. 1550), ἡ ἁ­γί­α ἐ­πί­σης ψυ­χή τοῦ ὁ­σί­ου Νε­κτα­ρί­ου ἀ­πέ­πτη γι­ά νά συν­δο­ξά­ζει μέ τόν πρε­σβύ­τε­ρο ἀ­δελ­φό του καί ὅ­λους τούς ἁ­γί­ους τόν Κύ­ρι­ο τοῦ Οὐ­ρα­νοῦ.

Τό κενοτάφιο στό καθολικό καί τά ἐ­π’ αὐ­τοῦ ἅ­γι­α λεί­ψα­νά τους ἀ­πο­τε­λοῦν πη­γή δυ­νά­με­ως γι­ά τούς πατέρες τῆς μο­νῆς καί τούς εὐ­λα­βεῖς προ­σκυ­νη­τές. Σώζονται τά ἱερά λείψανα τῶν ἁγίων χειρῶν τῶν ὁ­σί­ων κτι­τό­ρων Θε­ο­φά­νους καί Νε­κτα­ρί­ου καί τό ἄ­φθαρ­το πό­δι τοῦ ὁ­σί­ου Βε­νε­δί­κτου, ὑ­πο­τα­κτι­κοῦ καί συνεργοῦ τῶν κτι­τό­ρων

Πε­ραί­νον­τας τό συ­να­ξά­ρι τῶν κτι­τό­ρων τοῦ Βαρ­λα­άμ ἁ­γί­ων Θε­ο­φά­νους καί Νε­κτα­ρί­ου, ἀ­να­φέ­ρου­με ἕ­να ἀ­κό­μη πα­ραι­νε­τι­κό ἀ­πό­σπα­σμα, εἰ­λημ­μέ­νο ἀ­πό τόν κολοφώνα τῆς αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­ας τῶν ὁ­σί­ων, τό ὁ­ποῖ­ο δεί­χνει τήν θαυ­μα­στή χρι­στο­κεν­τρι­κό­τη­τά τους.

«Μη­δεὶς οὖν ἀ­με­λεί­τω, μη­δεὶς κα­τα­φρο­νεί­τω,

μη­δεὶς πε­ρὶ τὰ πνευ­μα­τι­κὰ νω­θρός.

Χρι­στὸν ζη­τεῖ­τε, Χρι­στὸν με­λε­τᾶ­τε,

τὰ τοῦ Χρι­στοῦ τη­ρεῖ­τε ἐν φό­βῳ.

Οὐ­δεὶς ἡ­μῶν κλῆ­ρος, εἰ μὴ Χρι­στός Ἰ­η­σοῦς

καὶ αὐ­τός ἐ­στι τὸ μό­νι­μον καὶ αἰ­ώ­νι­ον ἀ­γα­θόν».

Πηγή: Θε­ο­τε­κνησ Μο­να­χησ, Πέ­τρι­νο Δά­σος, Ἱ­ε­ρά Μοναστήρι­α, τ. Γ΄, (Ἱερά Μονή Μετεώρου καί Ἱερά μονή Βαρλαάμ), Ὑπό ἔκδοση.

*  *  *

Ἀ­κο­λου­θί­α τῶν ὡς ἄ­νω ἠπειρωτῶν ἁ­γί­ων ἐ­ποί­η­σε ὁ ἐ­πί­σκο­πος Ματ­θαῖ­ος Μυ­ρέ­ων ὁ ἐκ Πω­γω­νι­α­νῆς τῆς Ἠπείρου (†1624), καί πε­ρι­έ­χε­ται στούς βαρλααμιτικούς κώ­δι­κες: 134, φ. 5^r-26^r, [ἔ­τ. 1606, αὐτόγραφος τοῦ Ματθαίου] καί 135, φ. 3^r-8^r, [ἔ­τ. 1759]. Ἡ ἀ­κο­λου­θί­α ἐκ­δό­θη­κε μέ τόν τί­τλο: «Ἀ­κο­λου­θί­α τῶν ἁ­γί­ων καὶ θε­ο­φό­ρων πα­τέ­ρων ἡ­μῶν καὶ αὐ­τα­δελ­φῶν Νε­κτα­ρί­ου καὶ Θε­ο­φά­νους, τῶν κτι­τό­ρων τῆς σε­βα­σμί­ας καὶ βα­σι­λι­κῆς μο­νῆς τοῦ Βαρ­λα­ὰμ τῇ ἐν τῷ Με­τε­ώ­ρῳ, τῶν ἐξ Ἰ­ω­αν­νί­νων τὸ γέ­νος Ἀ­ψα­ρά­τες. Νῦν πρῶ­τον τύ­ποις ἐκ­δο­θεῖ­σα καὶ με­τ’ ἐ­πι­με­λεί­ας δι­ορ­θω­θεῖ­σα φι­λο­τί­μῳ δα­πά­νῃ τοῦ θε­ο­φι­λε­στά­του ἐ­πι­σκό­που ἁ­γί­ου Στα­γῶν κυ­ρί­ου Γα­βρι­ὴλ τοῦ ἐξ Ἰ­ω­αν­νί­νων, ἐκ χω­ρί­ου Λο­ζέτ­ζι. Ἐν Βε­νε­τί­ᾳ, πα­ρὰ Νι­κο­λά­ῳ Γλυ­κεῖ τῷ ἐξ Ἰ­ω­αν­νί­νων, 1815».

*  *  *

Κύ­ρι­ες πη­γές τοῦ Βί­ου τῶν Ὁ­σί­ων Κτι­τό­ρων Θε­ο­φά­νους καί Νε­κτα­ρί­ου τῆς ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ εἶ­ναι ἡ αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­α τῶν ὁ­σί­ων, τό δι­α­θη­κῷ­ο γράμ­μα τους, ἕ­νας ἐγ­κω­μι­α­στι­κός λό­γος πρός τι­μήν τῶν ὁ­σί­ων (ὑ­πό Δη­μη­τρί­ου τά­λα­νος) καί ἕ­να ὑ­πό­μνη­μα τοῦ μα­θη­τῆ τους ἱ­ε­ρο­μο­νά­χου Κασ­σι­α­νοῦ, κα­θώς καί ἰδιόχειρα ση­μει­ώ­μα­τα, ἀ­να­φε­ρό­με­να στόν χρό­νο θα­νά­του τῶν κτι­τό­ρων.  Τά κέιμενα αὐτά περιέχονται στόν κώ­δ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 172 μο­νῆς Παν­τε­λε­ή­μο­νος Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, φ­. 1^r-27^v, [ἔτ.1546] καί στόν κώ­δι­κα ὑ­π᾿ ἀ­ριθ. 275 μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, φ­. 3^r-31^v (17^ου αἰ.­).

Τήν παρά­φρα­ση σέ δη­μώ­δη γλώσ­σα τῶν σχε­τι­ζο­μέ­νων κει­μέ­νων μέ τούς Ἀ­ψα­ρά­δες ἐ­ποί­η­σε, λί­γο με­τά τό 1657, ὁ ἐ­πί­σκο­πος πρώ­ην Ρέ­ον­τος Παρ­θέ­νι­ος καί πε­ρι­έ­χον­ται στόν κώδ. ὑ­π’ ἀ­ριθ. 281 μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, φ. 7^r-67.

Λίαν σημαντική καί ἀξιέπαινη μελέτη τῶν αὐθεντικῶν κειμένων γιά τούς κτίτορες τῆς μονῆς Βαρλαάμ συνέταξε ὁ ἱστορικός Δημήτριος Ἀγορίτσας καί ἐξέδωκε ἡ μονή Βαρλαάμ κατά τό ἔτος 2018. Τό σύγγραμμα διαθέτει κριτικό ὑπόμνημα, πλούσια βιβλιογραφία, σχόλια καί γλωσσάριο. Ἐκ τοῦ δέντρου τοῦ μακαριστοῦ Δημητρίου Σοφιανοῦ ἀνεφύη ἕνας ἐξαίρετος βλαστός! Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου: Βίος καί πολιτεία τῶν ὁσίων Νεκταρίου καί Θεοφάνους τῶν Ἀψαράδων κτιτόρων τῆς ἱερᾶς μονῆς Βαρλαάμ. Βίος – Διαθηκῶον γράμμα – Ἐγκωμιαστικά κείμενα, ἔκδ. Ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, Ἅγια Μετέωρα 2018.

Ἀ­φη­γη­μα­τι­κή Βι­ο­γρα­φί­α τῶν ὁ­σί­ων Ἀ­ψα­ρά­δων συνέγραψε ἡ Μοναχή Θεοτέκνη μέ τίτλο: Στό βρά­χο τῆς ἰ­σάγ­γε­λης Πο­λι­τε­ί­ας. Οἱ Ἅ­γι­οι Κτί­το­ρες τοῦ Βαρ­λα­άμ, ἔκ­δ. Ἱ. Μ. Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2007· ἔν­θα πολ­λές ἱ­στο­ρι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες στίς πα­ρα­πομ­πές.

Παρακλητικό Κανόνα καί Χαι­ρε­τι­στη­ρί­ους Οἴ­κους εἰς τούς ὡς ἄ­νω ἁ­γί­ους Κτί­το­ρας ἐ­ποί­η­σεν ἡ ἁ­γι­ο­στε­φα­νί­τισ­σα Μο­να­χή Θε­ο­τέ­κνη. Βλ.  «Πα­ρα­κλη­τι­κὸς κανὼν εἰς τοὺς ὁ­σί­ους καὶ θε­ο­φό­ρους πα­τέ­ρας ἡ­μῶν Νε­κτά­ρι­ον καὶ Θε­ο­φά­νην, δο­μή­το­ρας, κτή­το­ρας καὶ προ­στά­τας τῆς ἐν ἁ­γί­οις Με­τε­ώ­ροις ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ», Ὑ­μνο­γρα­φι­κά Α΄,  Πα­ρα­κλη­τι­κοὶ Κα­νό­νες - Χαι­ρε­τι­σμοί, Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 1997, σ. 97-110.

Ὡ­σαύ­τως, «Εἰ­κο­σι­τέσ­σα­ρες Χαι­ρε­τι­στή­ρι­οι Οἶ­κοι εἰς τοὺς ὁ­σί­ους καὶ θε­ο­φό­ρους πα­τέ­ρας ἡ­μῶν Νε­κτά­ρι­ον καὶ Θε­ο­φά­νην, δο­μή­το­ρας, κτή­το­ρας καὶ προ­στά­τας τῆς ἐν ἁ­γί­οις Με­τε­ώ­ροις ἱ­ε­ρᾶς μο­νῆς Βαρ­λα­άμ», πε­ρι­οδικό Με­τέ­ω­ρα 59-60 (2007) 72-8.

*  *  *

Ἀ­πο­λυ­τί­κι­ον τῶν ἁγίων τῆς ἱερᾶς μονῆς Βαρλαάμ.

Ἦ­χος πλ. α΄. Τὸν συ­νά­ναρ­χον Λό­γον.

[Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης]

Τὴν λαμ­πρὰν τῶν Κτι­τό­ρων χο­ρεί­αν μέλ­ψω­μεν, σὺν Θε­ο­φά­νει τῷ πά­νυ καὶ Νε­κτα­ρί­ῳ κλει­νῷ, τὸν Βε­νέ­δι­κτον ὁ­μοῦ καὶ τὸν Πα­χώ­μι­ον· οὗ­τοι γὰρ Νή­φω­νος εὐ­χαῖς, ἐ­να­σκή­σαν­τες στεῤ­ῥῶς, καὶ στέ­φη λα­βόν­τες θεῖ­α, πη­γαὶ ποι­κί­λων χα­ρί­των, ἐν Βαρ­λα­ὰμ τῇ Πέ­τρᾳ πέ­λου­σιν.

^[1] Ὁ ἅ­γι­ος Σάβ­βας ὁ Πνευ­μα­τι­κός, ὁ ἀ­σκη­τής τῆς Νή­σου τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων, κα­τά τό ἔ­τος 2006, ἀ­νε­γνω­ρί­σθη ἅ­γι­ος ὑ­πό τῆς Ἱ­ε­ρᾶς Συ­νό­δου τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος καί ἡ μνή­μη του τι­μᾶ­ται τήν 3^η Φε­βρου­α­ρί­ου. Ἡ ἀ­κο­λου­θί­α τοῦ ὁσίου ἐκ­δό­θη­κε μέ τόν τί­τλο: «Ἀ­κο­λου­θί­α καὶ παρακλητικὸς κανὼν εἰς τὸν ὅσιον καὶ Θεοφόρον πατέρα ἡ­μῶν Σάβ­βαν τὸν Πνευματικόν, τὸν ἐν τῇ Νή­σῳ τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων ἀ­σκή­σαν­τα», ὑπό Χαραλαμπους Μπουσια, Μ. Ὑ­μνο­γρά­φου τῆς τῶν Ἀ­λε­ξαν­δρέ­ων Ἐκ­κλη­σί­ας, ἔκδ. Ἱερᾶς μονῆς Βαρλαάμ, Ἅγια Μετέωρα 2016.