ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ

Η Ἱερὰ Μονὴ Ρουσάνου–Ἁγίας Βαρβάρας βρίσκεται στὰ Ἅγια Μετέωρα, δίπλα στὸ δυτικὸ δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴν Καλαμπάκα καὶ τὸ Καστράκι πρὸς τὰ μοναστήρια τῶν Μετεώρων. Εἶναι κτισμένη πάνω σ' ἕναν κατακόρυφο βράχο ἑξήντα περίπου μέτρων, σὲ ὑψόμετρο 484 μέτρων ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας. Ὁλόκληρο τὸ πλάτωμα τῆς κορυφῆς του (500μ2) καλύπτεται ἀπὸ τὸ κτηριακὸ συγκρότημά της, ποὺ φαντάζει σὰν φυσικὴ ἀπόληξη, δένοντας τὰ ποικίλα φυσικὰ καὶ δομημένα συστατικὰ σ' ἕνα ἁρμονικὸ σύνολο.

Τριγύρω της τὸ πέτρινο δάσος τῶν Μετεώρων μὲ τὶς ἱερὲς μονές. Ἀπέναντί της πρὸς βορρᾶ βρίσκεται ἡ μονὴ Βαρλαὰμ καὶ πίσω ἀπʼ αὐτὴν ἡ μονὴ τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Πρὸς τὰ βορειοδυτικὰ ἡ μονὴ Ἁγίου Νικολάου Ἀναπαυσᾶ ἐνῶ πρὸς τὰ νοτιοανατολικὰ οἱ μονὲς τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου.

Ὁ ἐπισκέπτης ἀπὸ τὸν βορεινὸ ἐξώστη τοῦ Ρουσάνου ἀντικρίζει τὶς ἐρειπωμένες μονὲς τοῦ Παντοκράτορος, τοῦ Προδρόμου καὶ τῆς Ἁγίας Μονῆς. Ἀπὸ τὸν νότο φαίνονται οἱ Φυλακὲς τῶν Μοναχῶν (Παναγία τῶν Φυλακῶν) στὸν γιγαντόλιθο μὲ τὴν ὀνομασία Στῦλος Σταγῶν, τὸ σύμπλεγμα βράχων Κουμαριές, Παλαιοκρανιὲς καὶ Λιανομόδια, καθὼς καὶ τὰ βράχια τῶν κατεστραμμένων σήμερα μονυδρίων Ἁγίου Εὐστρατίου καὶ Ταξιαρχῶν. Κοντά της ἐπίσης βρισκόταν καὶ τὸ μονύδριο τοῦ Καλλιστράτου καθὼς καὶ τὸ Κελλίον τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου, ποὺ ἡ ἀκριβὴς τοποθεσία τους εἶναι ἀβέβαιη, ἐνῶ στὰ ἀνατολικά της δεσπόζει ὁ βράχος τῆς Ψαροπέτρας μὲ τὴν ἐκπληκτικὴ θέα πρὸς ὅλο τὸ μετεωρικὸ τοπίο.

Δὲν εἶναι γνωστὸ γιατί ἡ μονὴ ὀνομάζεται Ρουσάνου. Ἴσως ἡ ἐπωνυμία νὰ ὀφείλεται στὸν πρῶτο οἰκιστὴ τοῦ βράχου ἢ στὸν κτίτορα τοῦ πρώτου ναοῦ κατὰ τὸν 13ο ἢ 14ο αἰώνα.

Ἡ πρώτη γραπτὴ ἀναφορὰ τοῦ ὀνόματος Ρουσάνου βρίσκεται στὸ λεγόμενο «Γράμμα ἱστορικὸν» ἢ «Χρονικὸν τῶν Μετεώρων», γραμμένο λίγο μετὰ τὸν Αὔγουστο τοῦ 1529, ποὺ κάνει λόγο γιὰ «τὴν μονὴν τοῦ Ρουσάνου» ποὺ μέχρι πρὶν ἀπὸ λίγα ἔτη ἦταν «ἠρημωμένη τῶν κατοίκων».

Πάντως καὶ σὲ ἐπίσημα ἔγγραφα τῆς τρίτης δεκαετίας τοῦ 16ου αἰώνα ἡ μονὴ ἀναφέρεται μὲ τὸ ὄνομα Ρουσάνου, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει πὼς καὶ πιὸ πρὶν εἶχε ἐπικρατήσει αὐτὴ ἡ ὀνομασία.

Ἀπὸ παλιά, χωρὶς ὅμως νὰ εἶναι ἀκριβῶς γνωστὸ ἀπὸ πότε, ἡ μονὴ ἔχει καὶ τὴν ἐπωνυμία τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, πρὸς τιμὴν τῆς ὁμώνυμης ἁγίας Μεγαλομάρτυρος ποὺ ἔζησε τὸν 3ο αἰώνα μ.Χ. Πιθανὸν ἀπὸ τὸ 1744/45 καὶ ἐντεῦθεν, ποὺ ἦρθε στὴν κατοχὴ τοῦ μοναστηριοῦ ὡς εὐλαβικὸ προσκύνημα καὶ τιμητικὸ ἀγλάισμα τμῆμα τῆς κάρας τῆς Ἁγίας, νὰ ἀπέκτησε ἡ μονὴ καὶ τὴν ἐπωνυμία αὐτή. Φυλάσσεται μάλιστα στὸ μοναστήρι καὶ μία μικρὴ παλαιὰ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς μεγαλομάρτυρος.

Ὁ πρώην ἡγούμενος τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου Πολύκαρπος Ραμμίδης στὸ βιβλίο του «Τὰ Μετέωρα» (1882), ἀναφέρει, χωρὶς ὅμως νὰ παραπέμπει σὲ κάποια πηγὴ ποὺ νὰ τεκμηριώνει τὰ λεγόμενά του, πὼς ὁ βράχος τοῦ Ρουσάνου πρωτοκατοικήθηκε τὸ 1388 ἀπὸ κάποιον ἱερομόναχο Νικόδημο καὶ τὸν συνασκητή του Βενέδικτο, οἱ ὁποῖοι ζήτησαν τὴν ἄδεια τοῦ Πρώτου τῆς Σκήτεως τῶν Σταγῶν καὶ οἰκοδόμησαν στὸν βράχο ναὸ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος.

Στὴ συνέχεια, καὶ γιὰ ἑκατὸν σαράντα περίπου ἔτη, ὁ ρουσανίτικος βράχος ἔμεινε ἔρημος καὶ ἀκατοίκητος καὶ πέρασε στὴ δικαιοδοσία τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου.

Ἐπίσημοι κτίτορες τῆς μονῆς εἶναι οἱ αὐτάδελφοι Γιαννιῶτες ἱερομόναχοι Ἰωάσαφ καὶ Μάξιμος. Ἀνάμεσα στὰ ἔτη 1527 καὶ 1529 ζήτησαν καὶ ἔλαβαν τὴν ἄδεια νὰ ἐγκατασταθοῦν καὶ νὰ μονάσουν στὸν λίθο τοῦ Ρουσάνου.

Μόλις ἐγκαταστάθηκαν ἐκεῖ ἀνέπτυξαν ἰδιαίτερη οἰκοδομικὴ δραστηριότητα. Ξαναέκτισαν ἐκ θεμελίων τὸ παλαιὸ καὶ ἐρειπωμένο καθολικὸ τῆς μονῆς, τὸν ἱερὸ ναὸ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Οἰκοδόμησαν κελλιὰ καὶ ἄλλους βοηθητικοὺς χώρους. Ἐνίσχυσαν τὴ μονὴ μὲ τὰ ἀπαραίτητα γιὰ τὴ συντήρησή της περιουσιακὰ στοιχεῖα (κτήματα, ἀμπέλια, κήπους, μύλους, ζῶα) καὶ τὴν ἐφοδίασαν μὲ ἱερὰ σκεύη, ἄμφια, χειρόγραφα βιβλία καὶ ἄλλα ἐκκλησιαστικὰ κειμήλια. Τὴν ὀργάνωσαν σὲ αὐστηρὸ κοινόβιο, παρέχοντας ὡς πρότυπο ἀσκητικῆς ζωῆς τὸν προσωπικό τους ἀγώνα.

Τέλος, καθόρισαν τὶς σχέσεις καὶ τὶς ὑποχρεώσεις της πρὸς τὸν ἐπίσκοπο Σταγῶν καὶ πρὸς τὸν ἡγούμενο τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, ὁ ὁποῖος θὰ εἶχε μόνο πνευματικὴ δικαιοδοσία καὶ ἐποπτεία στὴ μονὴ Ρουσάνου.

Τὸ 1545 οἱ κτίτορες συνέταξαν τὴ διαθήκη τους καὶ ἐνέταξαν σ᾽ αὐτὴν τὶς τυπικὲς κοινοβιακὲς καὶ μοναστικὲς διατάξεις, ἔχοντας ὡς ὑπόδειγμα τὴν ἀνάλογη διαθήκη τοῦ μητροπολίτη Λαρίσης ἁγίου Βησσαρίωνος Βʹ καθὼς καὶ σχετικὴ διαθήκη τῶν ὁσίων κτιτόρων τῆς μονῆς Βαρλαάμ.

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τιμᾶ τοὺς Ἰωάσαφ καὶ Μάξιμο ὡς ἁγίους καὶ ἑορτάζει τὴ μνήμη τους στὶς 7 Αὐγούστου, τὴν ἑπομένη δηλαδὴ τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ἐνδιαφέρουσα εἶναι καὶ ἡ μοναδικὴ παλαιὰ φορητὴ εἰκόνα τῶν κτιτόρων τῆς μονῆς, λαϊκῆς τεχνοτροπίας, τοῦ 17ου αἰώνα. Τοὺς παριστᾶ νὰ κρατοῦν στὰ χέρια τους ἕνα τεράστιο ἀντίγραφο τοῦ Καθολικοῦ τῆς μονῆς ποὺ οἱ ἴδιοι ἔκτισαν. Κατὰ τὰ ἔτη 1975–1995 ἡ εἰκόνα μεταφέρθηκε πρὸς φύλαξη στὴν ἱερὰ μονὴ Βαρλαάμ. Ἀπὸ τὸ 1995 ἐπανῆλθε στὴν ἱερὰ μονὴ Ρουσάνου.

Τὴν ἀποπεράτωση τῶν ἐργασιῶν ποὺ εἶχαν ξεκινήσει οἱ κτίτορες ἀνέλαβε καὶ συνέχισε ὁ ἱερομόναχος Ἀρσένιος, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε πιθανὸν καὶ ὁ διάδοχος στὸν ἡγουμενικὸ θρόνο τῆς μονῆς. Ἐπὶ ἡγουμενίας Ἀρσενίου ὁλοκληρώθηκε τὸ 1560 ἀπὸ τὸν Κρητικὸ ἁγιογράφο Τζώρτζη ἢ Ζώρζη ἡ ἁγιογράφηση τοῦ Καθολικοῦ. Τὴν ἴδια ἐποχὴ λειτούργησε στὴ μονὴ βιβλιογραφικὸ ἐργαστήριο ποὺ ἐξυπηρετοῦσε κυρίως τὶς λειτουργικὲς ἀνάγκες της.

Τὸν 16ο ὡς καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 17ου αἰώνα ἡ μονὴ Ρουσάνου γνώρισε ἰδιαίτερη ἀκμὴ μὲ σημαντικὸ ἀνακαινιστικὸ καὶ ἐπισκευαστικὸ κτηριακὸ πρόγραμμα. Στὴ συνέχεια ὅμως πέφτει σὲ παρακμή. Κατὰ τὸν 18ο αἰώνα συνεχίζεται ἡ πτωχεία καὶ ἡ λειψανδρία τῆς μονῆς. Ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλη τὴ Θεσσαλία ἡ κατάσταση εἶναι ἄσχημη, ἐξαιτίας τοῦ ἐπαχθοῦς πρὸς τοὺς Ἕλληνες διοικητικοῦ καθεστῶτος, τῶν Ρωσοτουρκικῶν Πολέμων, τῶν ἐπιδρομῶν Τουρκαλβανῶν καθὼς καὶ τῆς ὑπαγωγῆς τῆς Θεσσαλίας στὴ δικαιοδοσία τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ, ὁ ὁποῖος αὔξησε τὴ φορολογία. Τότε πιθανὸν διακόπτεται ἡ κοινοβιακὴ λειτουργία τῆς μονῆς Ρουσάνου, τὴν ὁποία κρατοῦν ἀνοικτὴ ἕνας–δύο καλόγεροι.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1745 ὁ Οὐκρανὸς μοναχὸς καὶ περιηγητὴς Βασίλειος Γρηγόροβιτς Μπάρσκι (Василий Григорович Барский) ἐπισκέφτηκε τὴ μονὴ Ρουσάνου καὶ τὴν ἀποτύπωσε σὲ σχέδιό του.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰώνα ἡ σχέση τῶν μετεωρίτικων μονῶν μὲ τὸν Ἀλῆ Πασᾶ ἐπιδεινώθηκε ἔπειτα ἀπὸ τὸ ἀποτυχημένο ἐπαναστατικὸ κίνημα τοῦ παπα–Θύμιου Βλαχάβα κατὰ τὸ ἔτος 1808. Βιαιοπραγίες ὑπέστησαν οἱ μονὲς μετὰ ἀπὸ τὴν ἀποτυχία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης στὴ Μολδοβλαχία, κατὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, καθὼς καὶ στὴν διάρκεια τῶν θεσσαλικῶν ἐξεγέρσεων τὸ 1854 καὶ τὸ 1878.

Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 19ου αἰώνα ἐπισκέπτονται τὴ μονὴ διάφοροι ξένοι περιηγητὲς καὶ βρίσκουν νὰ μονάζουν σ' αὐτὴ λίγοι καὶ ὑπέργηροι μοναχοὶ ἢ —μερικὲς φορὲς— κανένας.

Στὸν ἀτυχῆ ἑλληνοτουρκικὸ πόλεμο τοῦ 1897 πολλοὶ κάτοικοι τῆς περιοχῆς τῶν Τρικάλων βρίσκουν ἀσφαλὲς καταφύγιο στὴ μονὴ Ρουσάνου.

Στὰ 1930, μὲ δωρεὰ τῆς καστρακινῆς Δάφνως Μπούκα κατασκευάστηκαν σκαλοπάτια καθὼς καὶ δύο μικρὲς σιδερένιες γέφυρες ποὺ ὁδηγοῦν στὴν εἴσοδο τῆς μονῆς, γιὰ νὰ ἀντικαταστήσουν τὶς παλαιότερες ξύλινες, ποὺ τότε ἦταν ἑτοιμόρροπες.

Στὴ διάρκεια τῆς Κατοχῆς (1941–1944) ἡ μονή, ἔρημη καὶ ἐγκαταλελειμμένη, γνώρισε λεηλασίες καὶ ἁρπαγὲς κειμηλίων καὶ πολύτιμων χειρογράφων κωδίκων, ὅπως ἄλλωστε καὶ ἄλλες μονὲς τῶν Μετεώρων.

Τὸ 1950 ἐγκαθίστανται στὴ μονὴ ἡ Κασσιανὴ Δημητριάδου καὶ ἡ Κυριακὴ Μπούκα ἀπὸ τὸ Καστράκι. Στὶς 13 Αὐγούστου τοῦ 1955 ἀπεδήμησε πρὸς Κύριον ἡ Κασσιανὴ καὶ στὸ μοναστήρι μένει πλέον μόνη της ἡ Κυριακὴ Μπούκα, ποὺ ἐπέδειξε ἀξιόλογο ζῆλο στὴν κτηριακὴ καὶ ἄλλη στοιχειώδη ἀνασυγκρότηση τῆς μονῆς παρέχοντας συγχρόνως ἐγκάρδια φιλοξενία. Λίγο πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατό της, ποὺ ἐπῆλθε στὶς 26 Ἰανουαρίου τοῦ 1971, ἔγινε μεγαλόσχημη μοναχὴ λαμβάνοντας τὸ μοναχικὸ ὄνομα Εὐσεβία.

Στὶς 17 Ὀκτωβρίου 1988, ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τῆς ἱερᾶς μονῆς τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ἡ ἀνδρικὴ μονὴ Ρουσάνου μετατράπηκε ἐπίσημα σὲ γυναικεία καὶ ἐγκαταστάθηκε σʼ αὐτὴν ὀκταμελὴς ἀδελφότητα μοναζουσῶν ἀπὸ τὴν ἱερὰ μονὴ Κοιμήσεως Θεοτόκου Σταγιάδων μὲ ἡγουμένη τὴ μοναχὴ Φιλοθέη (Κοσβύρα), ἐπαναφέροντας ἔτσι, σύμφωνα μὲ τὶς κτιτορικὲς ὑποθῆκες καὶ ἐπιταγές, τὸ κοινοβιακὸ μοναχικὸ σύστημα καὶ συμβάλλοντας στὴν ἐκ νέου ἀνάπτυξη, ὑλικὴ καὶ πνευματική, τῆς ἱερᾶς μονῆς.

Ἡ νέα ἀδελφότητα ἄρχισε ἀμέσως τὸ ἔργο τῆς ἀναδιοργάνωσης, συντήρησης καὶ ἀνακαίνισης τοῦ ἡμικατεστραμμένου μοναστηριοῦ. Στὶς 22 Ὀκτωβρίου τοῦ 1996 ἔγινε ἀπὸ τὸν μητροπολίτη Σταγῶν καὶ Μετεώρων μακαριστὸ Σεραφεὶμ ἡ θεμελίωση τῆς νέας τριώροφης πτέρυγας στὸν χῶρο τοῦ παλαιοῦ βουρδοναριοῦ τῆς μονῆς, τοῦ ὁποίου βρέθηκαν κτηριακὰ ὑπολείμματα. Σʼ αὐτὴ βρίσκονται τὸ παρεκκλήσι τοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου, κελλιά, τράπεζα, ἀρχονταρίκι, ἀναρρωτήριο, βιβλιοθήκη καὶ ἐργαστήρια, στὰ ὁποῖα οἱ μοναχὲς ἐξασκοῦν τὴν τέχνη τῆς ἁγιογραφίας, τῆς ἱερορραπτικῆς καὶ τῆς χρυσοκεντητικῆς.

Ἡ κυρίως πρόσβαση στὴν ἱερὰ μονὴ γίνεται ἀπὸ τὴ βορειοδυτική της πλευρὰ καὶ διαμορφώθηκε τὴ δεκαετία τοῦ 1990. Ἀνεβαίνοντας τὰ σκαλιά, ὁ ἐπισκέπτης / προσκυνητὴς φθάνει σ' ἕναν μικρὸ βράχο, στὸν ὁποῖο κατὰ πᾶσα πιθανότητα εἶχαν κτίσει οἱ πρῶτοι κτίτορες τὸ ἀρχικὸ μοναστήρι, τὸ «Παλαιὸ Ρουσάνου». Ἔξω ἀπὸ τὸ Καθολικό ἔχουν διαμορφωθεῖ εἰδικὲς προθῆκες, ὅπου ἐκτίθενται διάφορα κειμήλια τῆς μονῆς, ὅπως κάποιες ἀπὸ τὶς παλαιὲς εἰκόνες της. Ἡ παλαιότερη καὶ ἐντυπωσιακότερη εἶναι μία εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ποὺ εἰκονίζεται ἔνθρονος, «ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ Μέγας Ἀρχιερεύς». Εἶναι Κρητικῆς τεχνοτροπίας, ἐνδεχομένως τοῦ Θεοφάνους τοῦ Κρητός, καὶ χρονολογεῖται στὸν 16ο αἰώνα.

Τὸ Καθολικὸ τῆς μονῆς, δηλαδὴ ἡ κεντρικὴ ἐκκλησία της, εἶναι ἕνας μικρὸς χαριτωμένος ναός, 12,2 Χ 5,4 μέτρων, σταυροειδὴς μὲ τροῦλλο, ἀφιερωμένος στὴ Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου, μὲ τὸ Ἱερό του Βῆμα νὰ εἶναι προσανατολισμένο πρὸς τὰ βορειοανατολικά, λόγῳ περιορισμῶν τοῦ χώρου.

Στὴ σχετικὴ ἐπιγραφὴ πάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδο στὸν Κυρίως Ναό, τὸ ὄνομα τοῦ ἁγιογράφου δὲν ἀναφέρεται. Κατὰ πᾶσα πιθανότητα πρόκειται γιὰ τὸν μαθητὴ τοῦ Θεοφάνη τοῦ Κρητός, τὸν Κρητικὸ ἁγιογράφο Τζώρτζη ἢ Ζώρζη, ὅπως φαίνεται ἀπὸ ἔρευνα ποὺ πραγματοποιήθηκε σχετικὰ μὲ τὰ ὑλικὰ καὶ τὴν τεχνικὴ ζωγραφικῆς στὰ Καθολικὰ τῶν μονῶν Μεγάλου Μετεώρου, Δουσίκου καὶ Ρουσάνου.

Ἡ ἁγιογράφηση τοῦ Κυρίως Ναοῦ, τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καὶ τοῦ Ἐσωνάρθηκα τοῦ Καθολικοῦ τῆς μονῆς Ρουσάνου ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ λαμπρότερα τοιχογραφικὰ σύνολα τῆς μεταβυζαντινῆς ζωγραφικῆς κατὰ τὸ βʹ μισὸ τοῦ 16ου αἰώνα.

Ὁ ἁγιογράφος φαίνεται νὰ ἔχει θεολογικὴ παιδεία, νὰ γνωρίζει τὶς εἰκονογραφικὲς ἀναζητήσεις καὶ τάσεις τῆς ἐποχῆς του καὶ νὰ προσαρμόζει μὲ δημιουργικὸ τρόπο τὶς ἁγιογραφίες καὶ τὰ σχέδιά του στὸ μικρὸ σχετικὰ Καθολικὸ μὲ τὶς περιορισμένες ἐπιφάνειες. Ἀκολούθησε τὴν τεχνικὴ τῆς νωπογραφίας (Fresco), κατὰ τὴν ὁποία οἱ χρωστικὲς οὐσίες ἐφαρμόζονται στὴν ἐπιφάνεια τοῦ τοίχου ὅσο τὸ κονίαμα εἶναι ὑγρό, τεχνικὴ ποὺ ἀπαιτεῖ ταχύτητα, ἀκρίβεια, ἐπιδεξιότητα καὶ ἕνα ὀργανωμένο συνεργεῖο ἁγιογράφων καὶ τεχνιτῶν.

Ὁ ἐσωνάρθηκας εἶναι σχεδὸν τετράγωνος, μὲ διαστάσεις 4 Χ 4 περίπου μέτρων, καὶ καλύπτεται ἀπὸ ἑνιαῖο ἐλλειψοειδῆ θόλο, ποὺ στηρίζεται σὲ τέσσερα μικρὰ ἁψιδώματα – τόξα. Στὸν βορειοανατολικὸ τοῖχο τοῦ νάρθηκα κυριαρχεῖ ἡ ἁγιογραφικὴ ἐπιβλητικὴ πολυπρόσωπη σύνθεση τῆς Μέλλουσας Κρίσης. Στὸν θόλο ἀναπτύσσονται εἰκαστικὰ οἱ Αἶνοι, ἡ εἰκονογραφικὴ δηλαδὴ ἀπόδοση τῶν τριῶν τελευταίων ψαλμῶν τοῦ Δαβίδ. Στοὺς ὑπόλοιπους τρεῖς τοίχους ἀναπτύσσονται τριάντα ἕξι σκηνὲς μαρτυρίων σὲ ἐπάλληλες ὁριζόντιες ζῶνες.

Ὁ Κυρίως Ναὸς τοῦ Καθολικοῦ εἶναι «ἁγιορείτικου» ἢ «ἀθωνικοῦ» τύπου σταυροειδὴς δικιόνιος ἐγγεγραμμένος μὲ πολυγωνικὸ τροῦλλο, ποὺ στηρίζεται σὲ δύο κίονες στὰ δυτικὰ καὶ δύο πεσσοὺς στὰ ἀνατολικά. Σύμφωνα μὲ ἐπιγραφὴ ποὺ βρίσκεται στὸν Κυρίως Ναὸ πάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδο καὶ κάτω ἀπὸ τὴν παράσταση τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ἡ ἁγιογράφηση τοῦ ναοῦ ἔγινε τὸν Νοέμβριο τοῦ 1560, τριάντα ὁλόκληρα χρόνια μετὰ τὴν ἀνέγερση τοῦ μοναστηριοῦ, ἐπὶ ἡγουμενίας τοῦ ἱερομονάχου Ἀρσενίου. «Ἱστορήθη ὁ πάνσεπτος καὶ θεῖος οὗτος ναὸς τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τῆς Μεταμορφώσεως διὰ συνδρομῆς, κόπου καὶ ἐξόδου τοῦ ὁσιωτάτου ἐν ἱερομονάχοις καὶ ἡγουμένου τῆς σεβασμίας αὐτῆς μονῆς κυροῦ Ἀρσενίου· ἐπὶ ἔτους ,ζξθʹ, μηνὶ Νοεμβρίῳ κʹ, ἰνδικτιῶνος δʹ».

Οἱ ἁγιογραφίες ἀναφέρονται στὸν Χριστολογικὸ Κύκλο (Δωδεκάορτο, Πάθη καὶ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου), στὸν Θεομητορικὸ Κύκλο (Γέννηση, Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου), καθὼς καὶ στὸν Ἁγιολογικὸ Κύκλο (προπάτορες, προφῆτες, ἀσκητές, στυλίτες κ.ἄ. ἅγιοι). Πάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδο, εἰκονίζεται ἡ πολυπρόσωπη παράσταση τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. 

Ἀπὸ τὸ παλαιὸ ξυλόγλυπτο καὶ ἐπίχρυσο τέμπλο τοῦ Καθολικοῦ διασώζεται μέχρι σήμερα μόνο τὸ ἐπάνω μέρος, μὲ εἰκόνες μᾶλλον τοῦ ἁγιογράφου τοῦ ναοῦ, καθὼς καὶ τὰ παλαιὰ Βημόθυρα στὴν Ὡραία Πύλη, μὲ παράσταση τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Στὰ 2017 ὁ ἁγιογράφος Βλάσης Τσοτσώνης ἁγιογράφησε στὸν βορειοανατολικὸ πεσσὸ τοῦ Καθολικοῦ τὴ Θεομήτορα καὶ τοὺς δύο κτίτορες Ἰωάσαφ καὶ Μάξιμο νὰ τῆς προσφέρουν εὐλαβικὰ ἀντίγραφο τοῦ μοναστηριοῦ ποὺ ἔκτισαν.

Στὸ Ἱερὸ Βῆμα οἱ ἁγιογραφίες ἔχουν ἀνάλογο δογματικὸ καὶ εὐχαριστιακὸ χαρακτήρα. Σὲ χῶρο δίπλα στὴν Πρόθεση εἰκονίζεται γονατιστὸς καὶ χωρὶς φωτοστέφανο κάποιος μοναχὸς νὰ θυμιᾶ. Ἴσως πρόκειται γιὰ τὸν ἱερομόναχο καὶ ἡγούμενο τῆς μονῆς (μέσα 16ου αἰῶνος) Ἀρσένιο, ποὺ ἀναφέρεται στὴν ἐπιγραφὴ τῆς ἁγιογράφησης τοῦ ναοῦ ὡς χορηγός της.

Βόρεια τοῦ Καθολικοῦ βρίσκεται τὸ μικρὸ παρεκκλήσιο τῆς ἁγίας Βαρβάρας. Ἡ μνήμη τῆς μεγαλομάρτυρος ἁγίας Βαρβάρας τιμᾶται καὶ πανηγυρίζεται μὲ ἰδιαίτερη εὐλάβεια καὶ μεγαλοπρέπεια στὶς 4 Δεκεμβρίου.

Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα ἄρχισαν νὰ μελετῶνται τὰ χειρόγραφα τῆς ἱερᾶς μονῆς. Καταγράφηκαν ἀρχικὰ ἀπὸ τὸν βυζαντινολόγο Νίκο Βέη (1883–1958), ἐνῷ ἀπὸ τὸ 1985 τὴ συστηματικὴ μελέτη καὶ καταγραφὴ τῶν ρουσανίτικων χειρογράφων ἀνέλαβε ὁ καθηγητὴς τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου καὶ Διευθυντὴς τοῦ Κέντρου Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καὶ Νέου Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Δημήτριος Σοφιανός. Τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2007 ὁλοκλήρωσε τὴν ἐργασία του γιὰ χωριστὴ ἔκδοση τῶν χειρογράφων αὐτῶν, ἡ ὁποία κυκλοφόρησε σὲ τόμο στὰ 2009, ἕναν χρόνο μετὰ τὸν θάνατό του.

Ὅπως εἶναι ἀναμενόμενο γιὰ μοναστηριακὴ βιβλιοθήκη, οἱ περισσότεροι κώδικες, ποὺ ἔχουν γραφεῖ ἀπὸ τὸν 13ο ὡς τὸν 19ο αἰώνα, εἶναι ἐκκλησιαστικοῦ περιεχομένου. Πρόκειται κυρίως γιὰ Λειτουργικὰ Βιβλία, Μηναῖα, Παρακλητικές, Συναξαριστές, Λόγους Ἐκκλησιαστικῶν Πατέρων, Δογματικὰ κ.ἄ.

Ἀξίζει νὰ ἀναφερθοῦμε ἰδιαίτερα στὸν πρῶτο, τὸν τρίτο καὶ τὸν δέκατο ἕκτο κώδικα τῆς καταγραφῆς Σοφιανοῦ, ποὺ εἶναι οἱ ἀρχαιότεροι τῆς μονῆς καὶ χρονολογοῦνται στὸν 13ο αἰώνα. Μάλιστα στὸν τρίτο, τοῦ ἔτους 1285, ἔχουμε —ἴσως— αὐτόγραφο σημείωμα τοῦ κτίτορα Μαξίμου καθὼς καὶ ἐνθύμηση γιὰ τὴν κοίμηση δύο ἄλλων ἡγουμένων τῆς μονῆς, τοῦ Νεοφύτου καὶ τοῦ Εὐθυμίου.

Στὸν 14ο αἰώνα χρονολογεῖται ὁ κώδικας μὲ ἀριθμὸ 35, ποὺ περιέχει τὸ Τυπικὸ τῆς Μονῆς Παντοκράτορος, ἐρείπια τῆς ὁποίας σώζονται μέχρι σήμερα στὸν βράχο τῆς Δούπιανης λίγο ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ Καστράκι. Ἐπίσης καὶ ὁ κώδικας ὑπ' ἀριθμὸν 36 ποὺ περιλαμβάνει τὸ Τυπικὸ τῆς μονῆς τῶν «πανευφήμων Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου». Κατὰ τὸν 16ο αἰώνα λειτουργοῦσε στὴ μονὴ βιβλιογραφικὸ ἐργαστήριο, ὄχι βέβαια ὀργανωμένο καὶ συστηματικό, ὅπως στὴ μονὴ τῆς Ὑψηλοτέρας ἢ στὴ μονὴ Βαρλαάμ. Ὑπῆρχαν στὸ μοναστήρι τοῦ Ρουσάνου ἁπλοὶ γραφεῖς, ἀντιγραφεῖς κωδίκων καὶ καλλιγράφοι, ἐξυπηρετώντας τὶς ἀνάγκες τοῦ κοινοβίου. Στὸν ἴδιο αἰώνα ἀνήκει ὁ κώδικας μὲ ἀριθμὸ 25, ποὺ περιέχει μία δημώδη διασκευὴ τοῦ βίου τοῦ Αἰσώπου.

Στὴν ἱερὰ μονὴ Ρουσάνου, ὅπως καὶ στὶς περισσότερες ὀρθόδοξες μονές, φυλάσσονται ἀπὸ παλαιὰ πολλὰ λείψανα Ἁγίων μέσα σὲ ἀργυρὲς ἢ ἐπάργυρες λειψανοθῆκες. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1745 ὁ Οὐκρανὸς μοναχὸς καὶ περιηγητὴς Βασίλειος Γρηγόροβιτς Μπάρσκι (Василий Григорович Барский) προσκύνησε τὰ ἅγια λείψανα ποὺ βρῆκε νὰ φυλάσσονται στὸ μοναστήρι, ὅπως τὴν κάρα τῆς ἁγίας μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας καὶ ἱερὰ λείψανα ἄλλων ἁγίων. Τὰ ἴδια περίπου λείψανα ἀναφέρει πὼς προσκύνησε τὸ 1859 ὁ Ρῶσος ἀρχιμανδρίτης Πορφύριος Οὐσπένσκι (Порфирий Успенский) καθὼς καὶ ὁ Ρῶσος ἀρχιμανδρίτης, βυζαντινολόγος καὶ περιηγητὴς Ἀντωνίνος Καπούστιν (архимандрит Антонин Капустин), ποὺ τὸ 1865 ἐπισκέφθηκε τὴ μονή. Σήμερα στὸ μοναστήρι φυλάσσεται μία ἀργυρὴ λειψανοθήκη μὲ τεμάχια λειψάνων τῆς μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας καὶ τῶν ἁγίων Παντελεήμονος, Προκοπίου καὶ Μοδέστου καθὼς καὶ ἄλλα λείψανα ἁγίων σὲ ἐπάργυρες ἢ ξύλινες λειψανοθῆκες.

Ὅπως ὅλες οἱ μετεωρίτικες καὶ ἄλλες μονές, καὶ ἡ μονὴ τοῦ Ρουσάνου ἔχει στὴν κατοχή της διάφορα μετόχια. Τὸ παλαιότερο βρίσκεται στὴν Κόπερνα, τὸ σημερινὸ χωριὸ Αὔρα Καλαμπάκας, τὸ ὁποῖο στὰ 1574 οἱ μοναχοὶ τοῦ Ρουσάνου ἀγόρασαν ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ἐνῶ πρὶν ἀνῆκε στὸ μετεωρίτικο μοναστήρι τοῦ Παντοκράτορος. Στὶς 22 Δεκεμβρίου τοῦ 1994 ὁ μακαριστὸς μητροπολίτης Σταγῶν καὶ Μετεώρων Σεραφεὶμ μὲ σχετικὸ ἔγγραφο ἀπέδωσε στὴ μονὴ Ρουσάνου τὴν κυριότητα δύο παλαιῶν μετεωρίτικων μονυδρίων καὶ τῆς ἀνέθεσε τὴν προσπάθεια συντήρησης, ἀναστήλωσης καὶ ἀνάδειξής τους: τῆς Μονῆς τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Ἁγιᾶς καθὼς καὶ τοῦ ἀσκητηρίου μὲ τὴν ἐπωνυμία Φυλακὲς τῶν Μοναχῶν (Παναγία τῶν Φυλακῶν) ἢ Ὀγλᾶς.

Μετόχια τῆς μονῆς Ρουσάνου θεωροῦνταν καὶ τὰ γειτονικὰ πρὸς αὐτὴν —κατεστραμμένα στὶς μέρες μας— μετεωρίτικα μονύδρια τῶν Ταξιαρχῶν καὶ τοῦ Καλλιστράτου, ὅπως ἀναφέρεται σὲ σιγίλλιο τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Τιμοθέου Βʹ τὸ 1614, καθὼς καὶ τὸ Κελλίον τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου.

Σήμερα ἡ ἱερὰ μονὴ Ρουσάνου συνεχίζει τὴν πορεία της ὑπὸ τὴ σοφὴ καθοδήγηση τῆς συνετῆς γερόντισσας Φιλοθέης, ἡ ὁποῖα μὲ τὴν πολύχρονη πεῖρα τῆς μοναχικῆς ζωῆς, τὴν ἁπλότητα καὶ τὴν προσήνεια ποὺ τὴν χαρακτηρίζουν, στηρίζει καὶ ἐμπνέει στὴν κατὰ Θεὸν ζωὴ ὄχι μόνο τὶς ρουσανίτισσες μοναχὲς ἀλλὰ καὶ πολλοὺς προσκυνητὲς ποὺ προσέρχονται στὴ μονή.

Τηλ. Επικοινωνίας : 2432022649 

ΩΡΑΡΙΟ

Ήδη από τα όψιμα μεσοβυζαντινά χρόνια, οι δυσπρόσιτοι όγκοι των Μετεώρων καθίστανται χώρος πνευματικής ασκήσεως. Οι πρώτοι οικήτορες των μετεωρικών βράχων είναι ερημίτες μοναχοί, ασκούμενοι σε σπηλαιώδη ενδιαιτήματα, προσβάσιμα με σχοίνινες ανεμόσκαλες.

Η μοναστική πολιτεία των Αγίων Μετεώρων έμελλε να λάβει νέα ώθηση με την εμφάνιση του Οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, του όντως θεμελιωτή του μετεωρικού κοινοβιακού Μοναχισμού. Ο Όσιος Αθανάσιος με τον γέροντα του Όσιο Γρηγόριο Στυλίτη ή Πολίτη, εκλεκτά μέλη της χορείας των ησυχαστών έπειτα από πολυετή άσκηση στο Περιβόλι της Παναγίας, ανέρχονται στον Στύλο των Σταγών λίγο πριν το 1340. Λίγο αργότερα ο Όσιος Αθανάσιος θα καταλάβει τον λεγόμενο Πλατύ Λίθο. Ο Όσιος θα ονομάσει αυτό το βράχο Μετεώρο, δηλαδή βράχο μεταξύ ουρανού και γης, ονομασία που έμελλε να επικρατήσει για το σύνολο του πέτρινου δάσους. Στον απαράκλητο βράχο του Μετεώρου ο όσιος Αθανάσιος θα συστήσει μοναστική κοινότητα, κατά τα κοινοβιακά πρότυπα, με Τυπικό που ο ίδιος θα διαμορφώσει. Θα ανεγείρει προσέτι ναό, αφιερωμένο στην Παναγία Μετεωρίτισσα. Αργότερα θα οικοδομήσει άλλο καθολικό, προς τιμήν του Μεταμορφωθέντος Σωτήρος Χριστού.

Ο Ιωάννης Uroš Παλαιολόγος, διάδοχος του ελληνοσέρβου ηγεμόνα της Θεσσαλίας Συμεών, ενδύεται το μοναστικό σχήμα μεταξύ 1372 και 1373, είκοσι δύο μόλις ετών, λαμβάνοντας το όνομα Ιωάσαφ. Ο άγιος Αθανάσιος, ενόσω ζούσε ακόμη, τον ορίζει διάδοχό του στο μοναστήριο. Ο άγιος βασιλέας Ιωάσαφ θα παραμείνει και θα ασκηθεί στο Μ. Μετέωρο πενήντα περίπου έτη, ως τον οσιακό του θάνατο  (†1422/3). Το έτος 1387/88 ανοικοδομεί, μεγαλοπρεπέστερο τώρα, τον ναό του αγίου Αθανασίου. Στο ανωτέρω χορηγικό πρόγραμμα συνεργεί η Μαρία Αγγελίνα Παλαιολογίνα, βασίλισσα των Ιωαννίνων και αδελφή του Ιωάσαφ, η οποία επέπρωτο να καταστεί επίσης μεγάλη ευεργέτης της μονής του Μ. Μετεώρου.

Μετά την ολοκλήρωση της κατακτήσεως της Θεσσαλίας υπό των Οθωμανών (1423-1470), η περιοχή των Τρικάλων και των Σταγών αποτελεί ημιαυτόνομο κρατίδιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μονή του Μεγάλου Μετεώρου θα γνωρίσει ακμή και άνθιση στα μέσα του 16ου αιώνα. Ηγούμενος είναι τώρα ο ιερομόναχος Συμεών, από τα Ιωάννινα. Ο όσιος Συμεών θα συντελέσει στην πνευματική ανάταση του κοινοβίου αλλά και στην υλική βελτίωση των όρων ζωής των μοναχών.

Με δική του πρωτοβουλία ανεγείρεται το νέο μεγαλοπρεπές καθολικό της μονής εν έτει 1544. Πρόκειται για ένα σύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο ναού. Μπορεί δε επίσης να χαρακτηρισθεί ως «αγιορειτικού» τύπου, εφόσον διαθέτει χορούς και ευρύχωρη κιονοστήρικτη λιτή. Προς Βορράν του καθολικού έχει διαμορφωθεί ξυλόστεγη σήμερα στοά με σταυρόσχημους πεσσούς. Τον επισκέπτη-προσκυνητή εντυπωσιάζουν οι καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες του περίφημου «κρητικού» ζωγράφου Τζώρτζη. Θαυμαστό είναι επίσης το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο εικονοστάσιο του καθολικού. Η σημερινή του εικόνα διαμορφώνεται στα 1791, επί ηγουμενίας του Παρθενίου Ορφίδη, του Μελωδού. Μπροστά από το τέμπλο αυτό, στα δεξιά, βρίσκεται το προσκυνητάριο με την εφέστια θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μετεωρίτισσας (14ος αι.). Έτερη θαυματουργή εικόνα είναι τοποθετημένη σε προσκυνητάριο της Λιτής του καθολικού. Πρόκειται για την αρχαία εικόνα της Παναγίας Λοξαδιώτισσας. Στο ίδιο χώρο βρίσκεται ο τάφος του αγίου Αθανασίου και τα άγια λείψανα των οσίων κτιτόρων του μοναστηρίου.

 Στα χρόνια του δραστήριου αυτού καθηγουμένου, η μονή του Μετεώρου εμφανίζει μεγάλη πνευματική παραγωγή, η οποία μάλιστα αφορά στην ενίσχυση του ορθοδόξου φρονήματος και στην διαμόρφωση της ιστορικής ταυτότητας του μεταβυζαντινού Ελληνισμού. Αναφέρουμε ενδεικτικώς την δημιουργία στο μοναστήρι εργαστηρίου βιβλιογραφικής παραγωγής και της καλουμένης Σωκράτους Ακαδημίας.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν η Μονή θα δεχτεί ασφυκτικότατο οικονομικό έλεγχο, ενώ τα δυσβάστακτα χρέη θα οδηγήσουν στην μείωση του αριθμού των μοναχών. Οι συνεχείς δηώσεις και λεηλασίες θα δημιουργήσουν μία ασφυκτική κατάσταση στην ζωή της Μονής. Η απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 πολύ λίγο θα μεταβάλει την άσχημη κατάσταση. Παρ’  όλα αυτά οι λιγοστοί μοναχοί, με πολύ κόπο, θα κρατήσουν άσβεστη την κανδήλα της Παναγίας.

Σταθμό στην ζωή του μοναστηριού αποτελεί η άφιξη στα Τρίκαλα του φιλομόναχου μητροπολίτη Τρίκκης και Σταγών Διονυσίου (†1970), οπότε επιχειρείται η αναδιοργάνωση του μετεωρικού Μοναχισμού. Με πρωτοβουλία του οι παλαιοί γέροντες της Μονής θα παραδώσουν την σκυτάλη στον Αρχιμανδρίτη Αιμιλιανό, μετέπειτα καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, ο οποίος και θα συστήσει την πρώτη μετά τον Πόλεμο αδελφότητα, κατά τα κοινοβιακά πρότυπα.

Εν συνεχεία οι καθηγούμενοι της Μονής, οι Αρχιμανδρίτες Μαντζίρης (1973 – 1977), Χαρίτων Σαρρής, (1977 – 1984) και ο αρχιμανδρίτης Αθανάσιος Αναστασίου (1984 – 2010) θα συμβάλουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη και προβολή του πνευματικού πλούτου του ιερού μοναστηρίου, αλλά και του οσιοτόκου μετεωρικού Μοναχισμού.

 ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΕΩΡΟΥ

Ως είναι γνωστό, τα Τυπικά κατέχουν προνομιακή θέση στον μοναστικό βίο. Τα λειτουργικά Τυπικά παρέχουν διατάξεις και οδηγίες για τις καθημέραν ακολουθίες και τις κατά τάξη δεσποτικές και θεομητορικές εορτές αλλά και των διακεκριμένων Αγίων. Συνίστανται δε σε δύο εξαρτώμενα εορτολογικά σύνολα, των κινητών και ακινήτων εορτών. Τούτο διότι του χρόνου προϊόντος διαμορφώνονται στο μοναστήριο ιδιαίτερες λατρευτικές και λειτουργικές συνήθειες, οι οποίες ενσωματώνονται οργανικά στην δομή του Τυπικού.

Οι εν λόγω ιδιαιτερότητες καταγράφονται στον υπ’ αριθμόν 83 κώδικα του έτους 1580, έργο του μοναχού Χριστοδούλου. Το εν λόγω χειρόγραφο, περιλαμβάνει το Τυπικό της σεβασμίας μονής. Από τα περιεχόμενά του καθίσταται σαφές πως πρόκειται για λειτουργικό Τυπικό, μολονότι περιλαμβάνει πολλές διατάξεις και νουθεσίες, κανονιστικές της συμπεριφοράς των μοναχών. Αυτός μόνο, και για πρώτη φορά, εντάσσει στο Τυπικό του τις ιδιάζουσες λειτουργικές συνήθειες και την τάξη της μονής. Τα όσα δε παραδίδει αποτελούν μαρτυρίες για την πνευματική ακμή της μονής και για τον εν αυτή έντονο λειτουργικό βίο κατά την πρώιμη μεταβυζαντινή περίοδο. 

Στοιχεία επικοινωνίας

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι επισκέπτες - προσκυνητές είναι υποχρεωμένοι να εισέρχονται στη Μονή ενδεδυμένοι ευπρεπώς. Ενδεικτικά δεν επιτρέπεται η είσοδος στους άνδρες που φορούν βερμούδες, κοντά παντελόνια και αμάνικα και στις γυναίκες που φορούν παντελόνια και αμάνικα. 

Οι προσκυνητές παρακαλούνται να σεβαστούν τους κανόνες και την ιερότητα του χώρου. 

  Ἡ Ἱερά Μονή τῶν Ἁγίων Θεοδώρων Καλαμπάκας, ἕνα ἀπὸ τὰ ὡραιότερα καὶ παλαιότερα μοναστικὰ καθιδρύματα τῆς ἁγιοτόκου Δ. Θεσσαλίας, ὑψώνεται στὴν κορυφὴ βραχώδους λόφου, ἐγγὺς τοῦ ὁμώνυμου οἱκισμοῦ. Πότε ἀκριβῶς ἱδρύεται τὸ μοναστήριο τῶν Ἁγίων Θεοδώρων, δὲν εἶναι γνωστό. Δυστυχῶς, οἱ πολλαπλὲς δηώσεις καὶ λεηλασίες, τὶς ὁποῖες αὐτὸ ὑπέστη κατὰ τὴν διάρκεια τῶν αἰώνων, ἀφάνισαν τὸ Ἀρχεῖο καὶ τὴν Βιβλιοθήκη του.

Στὰ ΝΑ τοῦ βράχου, ὑφίσταται σπηλαιῶδες ἀσκητήριο ἀπὸ χρόνους παλαιούς. Προφανῶς στὸν σπηλαιώδη αὐτὸ χῶρο ἔζησε ἀσκούμενος καὶ προσευχόμενος ὁ πρῶτος μοναχὸς καὶ κτίτωρ, πιθανότατα, τῆς μονῆς τῶν Ἁγίων Θεοδώρων. Πάντως, ἡ ἀρχαιότερη σωζόμενη μαρτυρία γιὰ τὴν ὕπαρξη τῆς μονῆς τῶν Ἁγίων Θεοδώρων ἀπαντᾶ στὸ σιγιλλιῶδες γράμμα τοῦ Νεόφυτου Α΄, μητροπολίτου Λαρίσης (1540-1550). Σύμφωνα μὲ αὐτό, ὁ ἡγούμενος τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, ἱεομόναχος Νεόφυτος, καὶ ἡ Σύναξη τῶν Γερόντων καταθέτουν στὸν ἀρχιερέα Λαρίσης ὅτι ἡ μονὴ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων εἶναι προσηλωμένη, ὡς μετόχι, στὸ Μεγάλο Μετέωρο.

 Πρὸς τούτοις, στὸ «Κατάστιχο διὰ τὴν ἀποκοπὴν τῶν κελλιωτῶν» (ἀρχὲς 17^ου αἰ.) τὸ μοναστήριο δὲν ἀναφέρεται μεταξὺ τῶν τότε δεκαεννέα μονῶν, οἱ ὁποῖες ὑπάγονταν πνευματικῶς στὸ Μεγάλο Μετέωρο. Πιθανὸτατα ἡ μονὴ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων ὑφίστατο ὡς κυρίαρχο καὶ αὐτόνομο μοναστήριο. Δὲν εἶναιἴσως τυχαῖο ὅτι τὸ παλαιὸ καθολικό της εἰκονογραφεῖται αὐτὴν ἀκριβῶςτὴν περίοδο. Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ 18ου – 19^ου αἰῶνος λαμβάνουν χώρα ἐργασίες ἀνακαινίσεως τοῦ μοναστηρίου, γεγονὸς τὸ ὁποῖο ὑποδηλώνει τὴν ἀκμὴ καὶ τὴν οἰκονομική τουεὐμάρεια. Μὲ ὀθωμανικό διάταγμα τῆς 25ης Μαρτίου 1833 ἡ μονὴ ὑπάγεται ὡς μετόχιο στὴν ἱερὰ μονὴ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου Μετεώρων, γιὰ νὰ συγχωνευθεῖ πλήρως μὲ αὐτὴν τὸ ἔτος 1887.

Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς γερμανικῆς κατοχῆς (1940-1944) ἡ παλαίφατος μονὴ τῶν ἉγίωνΘεοδώρων λεηλατεῖται. Μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1972 καὶ 1974 στὸ μοναστήριο ὑφίσταται πενταμελὴς συνοδεία μὲἡγουμένη τὴν μοναχὴ Νικοδήμη Ἀγγελάκη.

Μὲ τὴν ἐν ἔτει 1991 ἐνθρόνισή του, ὁ μακαριστὸς μητροπολίτης Σταγῶν καὶ Μετεώρων Σεραφείμ ἀναλαμβάνει πρωτοβουλίες γιὰ τὴν ἀνακαίνιση τῶν ἐγκαταλελειμμένων μονῶν καὶ τὴν ἐγκατάσταση σὲ αὐτὲς νέων συνοδειῶν. Θὰ ἀναθέσει στὸν π. Σωτήριο Χαρίση τὴν ἐποπτεία τῆς ἀνακαινίσεως τῆς μονῆς τῶν Ἁγίων Θεοδώρων, ὥστε νὰ καταστεῖ δυνατὴ ἡστελέχωσή της μὲ νέα γυναικεία ἀδελφότητα. Πράγματι, στὶς 13 Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 2003 ἱδρύεται μὲ προεδρικὸ διάταγμα ἡ (νέα) γυναικεία κοινοβιακὴ μονή τῶν Ἁγίων Θεοδώρων. Τὸ νὲο περικαλλὲς καθολικὸ τῆςμονῆς θεμελιώνεται τὸν Ἰούνιο τοῦ ἔτους 2007, παρὰ τοῦ μακαριστοῦΣεραφείμ, ἐνῶ τὰ θυρανοίξια ἔμμελε νὰ τελεσθοῦν στὶς 6 Μαρτίου τοῦ ἔτους 2009.  Μὲ τὴν μέριμνα δὲ τοῦΣεβασμιωτάτου ποιμενάρχου μας, κ.κ.Θεοκλήτου ἡ παλαίφατος μονὴ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων ἐνισχύεται μὲ νέο δυναμικό, ἤδη ἀπὸ τὸν Μάιο τοῦ 2018.

Ὁ ἐπιβλητικός της βράχος, πολύ κοντά καί ἀπέναντι ἀπό τό βράχο τῆς Μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, ἀλλά ἀρκετά μικρότερος ἀπ’ αὐτόν σέ ἔκταση στό πλάτωμά του, κατοικήθηκε, κατά τήν παράδοση, τό ΙΔ΄ αἰώνα γιά πρώτη φορά, πρίν ἐξακόσια χρόνια, ἀπό τό σύγχρονο τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτη ἀσκητή-ἀναχωρητή Βαρλαάμ, ἀπό τόν ὁποῖο πῆρε καί τήν ὀνομασία του τό μοναστήρι.

Τό μεγαλόπρεπο σημερινό καθολικό, πού τιμᾶται στή μνήμη τῶν Ἁγίων Πάντων, ἔκτισαν στά 1541/42, ὅπως μαρτυροῦν οἱ σχετικές ἐπιγραφές καί ἄλλες ἀρχειακές πηγές, οἱ Γιαννιῶτες ἀδελφοί ἱερομόναχοι Θεοφάνης (+ 17 Μαΐου 1544) καί Νεκτάριος (+ 7 Ἀπρ. 1550) οἱ Ἀψαράδες. Φαίνεται ὅμως ὅτι στήν πραγματικότητα τό κτίσιμο τοῦ καθολικοῦ εἶχε χονδρικά μόνο τελειώσει κατά τό 1541/42, ἐνῶ οἱ λεπτομέρειες τῶν οἰκοδομικῶν καί ἄλλων ἐργασιῶν τοῦ ναοῦ καί τοῦ νάρθηκα συνεχίστηκαν μέχρι τό Μάϊο τοῦ 1544, ὅπως συμπεραίνει κανείς ἀπό τό ὑπόμνημα τοῦ ἱερομονάχου Κασσιανοῦ, προηγουμένου τῆς Μονῆς Σίμωνος Πέτρας, τό ὁποῖο ἀναφέρεται στό θάνατο τοῦ ἱερομονάχου Θεοφάνη. Σύμφωνα μέ τό κείμενο αὐτό, ὁ Θεοφάνης, καταπονημένος ἀπό βαριά δεκάμηνη ἀσθένεια, πέθανε στίς 17 Μαΐου τοῦ 1544, ἡμέρα Σάββατο (ξημερώνοντας Κυριακή τοῦ Τυφλοῦ).

Τίς τελευταῖες του λοιπόν στιγμές, λίγο πρίν πεθάνει, συγκέντρωσε ὅλες του τίς δυνάμεις, βγῆκε ἀπό τό κελλί του καί στηριζόμενος στή βακτηρία του ἔφθασε μέ λαχτάρα μέχρι τό ναό, πού μόλις τότε εἶχε τελειώσει. Μπῆκε μέσα καί ἔκθαμβος ἀπό τήν ὀμορφιά καί τή λάμψη του δοξολόγησε καί εὐχαρίστησε τό Θεό καί τούς Ἁγίου Πάντας, στή μνήμη τῶν ὁποίων καί τόν ἀφιέρωσε. Στή συνέχεια εὐλόγησε ὅλο τό παρευρισκόμενο ἐκεῖ τεχνικό συνεργεῖο ἀδελφῶν τῆς μονῆς –λατόμους, οἰκοδόμους, κτίστες καί λεπτουργούς (ξυλογλύπτες)-, πού ἐργάστηκαν γιά τήν ἀποπεράτωση καί τόν καλλωπισμό τοῦ ναοῦ, καί βαθιά ἱκανοποιημένος καί συγκινημένος ἐπέστρεψε στό κελλί του, ὅπου ἤρεμα καί γαλήνια παρέδωσε τήν ψυχή του στα χέρια τοῦ Πλάστη του:

Τό καθολικό τῆς Μονῆς Βαρλαάμ εἶναι ἕνα τυπικό κομψό καθολικό ἁγιορειτικοῦ τύπου, μέ δικιόνιο σταυροειδή ἐγγεγραμμένο τόν κυρίως ναό, ὁ ὁποῖος ἀριστερά καί δεξιά φέρει τίς χαρακτηριστικές ἀθωνικές κόγχες, δηλαδή τούς χορούς. Τοῦ κυρίως ναοῦ προηγεῖται εὐρύχωρος ἐσωνάρθηκας (λιτή) μέ ὡραῖο τροῦλλο στό κέντρο του, ἀνάλογο μέ ἐκεῖνο τοῦ κυρίως ναοῦ, στηριζόμενο σέ τέσσερις πεσσούς.

Ὁ κυρίως ναός, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ ἐπιγραφή του (στό νότιο τοῖχο), τοιχογραφήθηκε τό 1548. Δέν ἀναγράφεται τό ὄνομα τοῦ ζωγράφου, ὅμως ἡ τεχνική, τό χρῶμα, οἱ κινήσεις καί ἡ διάταξη τῶν μορφῶν καί τῶν σκηνῶν, καί γενικότερα τά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά τῶν τοιχογραφιῶν αὐτῶν, πού εἶναι ἴδια μέ ἐκεῖνα τῶν τοιχογραφιῶν τοῦ παρεκκλησίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου στή Μονή τῆς Μεγίστης Λαύρας (στό Ἅγιον Ὄρος), τό ὁποῖο ἁγιογράφησε (σύμφωνα μέ τήν ἐπιγραφή του) στά 1560 ὁ Θηβαῖος ζωγράφος Φράγκος Κατελάνος, ἀποδίδουν μέ βεβαιότητα τήν ἁγιογράφηση τοῦ κυρίως ναοῦ τῆς Μονῆς Βαρλαάμ στόν ἴδιο διάσημο καλλιτέχνη. Στό Φράγκο Κατελάνο ἀποδίδεται ἐπίσης, μέ βάση τεχνοτροπικά πάλι κριτήρια, καί ἡ ἱστόρηση τοῦ καθολικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ὁσίου Νικάνορα στή Ζάβορδα τῶν Γρεβενῶν.

Στόν τροῦλλο ἐπάνω εἰκονογραφεῖται ὁ Παντοκράτορας ὡς Δίκαιος Κριτής, στό τύμπανο ἡ τιμητική χορεία τῶν προφητῶν καί ἀγγέλων, στά σφαιρικά τρίγωνα οἱ τέσσερις εὐαγγελιστές, ἀπό τούς ὁποίους ὁ Λουκᾶς παριστάνεται νά «ἱστορεῖ» τήν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου. Στίς δύο πλευρικές κόγχες, τούς χορούς, τοῦ κυρίως ναοῦ εἰκονίζονται ὁλόσωμοι στρατιωτικοί ἅγιοι, ἐνῶ οἱ ψηλότερες ἐπιφάνειες τῶν τοίχων εἶναι κατάγραφες μέ πολυπρόσωπες συνθέσεις, παρμένες ἀπό τή ζωή καί τό πάθος τοῦ Κυρίου καθώς καί ἀπό τό πάθος τοῦ Κυρίου καθώς καί ἀπό τό ἑορτολόγιο γενικότερα τῆς Ἐκκλησίας. Στό δυτικό τοῖχο, πάνω ἀπό τήν εἴσοδο, ἡ καθιερωμένη παράσταση τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου˙ στό κέντρο δεσπόζουν τό ἄψυχο σῶμα τῆς Παναγίας πάνω στή νεκρική κλίνη καί ὁ Χριστός πού κρατάει τρυφερά τήν ἀμόλυντη ψυχή τῆς πάναγνης μητέρας του˙ ἀριστερά καί δεξιά ἄγγελοι, οἱ ἀπόστολοι καί ἱεράρχες. Θαυμάσια ἡ ἀπόδοση καί μεμονωμένων μορφῶν ἁγίων, ὅπως τῶν γλυκύφθογγων μελωδῶν τῆς Ἐκκλησίας Ἰωάννη Δαμασκηνοῦ καί Κοσμᾶ τοῦ Μαϊουμᾶ.

Στούς ἀνατολικούς πεσσούς, στά πλάγια τοῦ τέμπλου, εἰκονίζονται ὁλόσωμοι ἀριστερά ἡ Παναγία καί δεξιά ὁ Χριστός, πού μέ τά χαρακτηριστικά καί πλούσια διακοσμημένα φωτοστέφανά τους θυμίζουν ἔντονα φορητές εἰκόνες, ὅπως συμβαίνει καί μέ ἄλλες μεμονωμένες μορφές ἁγίων καί ἀρχαγγέλων (Ἰω. Προδρόμου, Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ κ.ἄ.). Στούς δυτικούς πεσσούς ἱστοροῦνται οἱ κτίτορες τῆς μονῆς μέ τή μοναχική τους περιβολή, γεμάτοι εὐλάβεια καί ταπείνωση, ἀριστερά κάτω ἀπό τήν Παναγία ὁ Θεοφάνης, κρατώντας, ὅπως συνηθίζεται, καί προσφέροντας περίτεχνο ὁμοίωμα τοῦ κτίσματός τους, καί δεξιά κάτω ἀπό τό Χριστό ὁ Νεκτάριος.

Στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ ἐντυπωσιάζει ἡ ἐπιβλητική παράσταση τῆς Πλατυτέρας τῶν Οὐρανῶν μέ τή λάμψη τοῦ χρυσοῦ καί τῶν ἄλλων χρωμάτων της καί τή γλυκύτητα στήν ἔκφραση τοῦ προσώπου της. Πιό κάτω ἡ γεμάτη ἱεροπρέπεια καί μυστική κατάνυξη παράσταση τῶν ἀγγέλων ὡς λειτουργῶν τοῦ Ὑψίστου.

Ἡ λαμπρή τοιχογράφηση τοῦ κυρίως ναοῦ τοῦ καθολικοῦ τῆς Μονῆς Βαρλαάμ ἔχει ὅλα τά χαρακτηριστικά τῆς εἰκονογραφίας τοῦ Φράγκου Κατελάνου, τήν ἀφηγηματική λεπτομέρεια καί ἀνάλυση τῶν ἱστορικῶν γεγονότων στίς εἰκονογραφούμενες συνθέσεις ἀπό τό ἕνα μέρος, καί τόν ἔντονο ρεαλισμό ἀπό τό ἄλλο, δάνειο ἴσως καί ἐπίδραση τῆς ἰταλικῆς τέχνης. Ὁ Φράγκος Κατελάνος δέν μπόρεσε βέβαια νά ἀποφύγει ἐντελῶς τήν ἐπίδραση τοῦ μεγάλου Κρητικοῦ ζωγράφου Θεοφάνη, ἀλλά, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἀ. Ξυγγόπουλος, «τό ἔργον του θά ἠδύνατο νά χαρακτηρισθῇ ὡς μία ἀντίδρασις εἰς τόν γενικόν θαυμασμόν καί τήν, κατά τινα τρόπον, ὑποδούλωσιν εἰς τήν τέχνην τοῦ μεγάλου Κρητός καλλιτέχνου.

Δεκαοχτώ χρόνια μετά μετά τήν ἱστόρηση τοῦ κυρίως ναοῦ, στά 1566, σύμφωνα μέ τίς ἐπίσημες ἐπιγραφικές μαρτυρίες, τοιχογράφησαν τό νάρθηκα (λιτή)˙ τοῦ καθολικοῦ, μέ ἔξοδα τοῦ ἐπισκόπου Βελλᾶς Ἰωαννίνων Ἀντωνίου Ἀψαρᾶ, οἱ αὐτάδελφοι Θηβαῖοι ἁγιογράφοι, ὁ Γεώργιος ἱερέας καί σακελλάριος Θηβῶν καί ὁ Φράγκος. Οἱ δύο αὐτοί ἀδελφοί ζωγράφοι, ὅπως ἀποδεικνύουν οἱ κτιτορικές ἐπιγραφές ἐκκλησιῶν στά χωριά τῆς Ἠπείρου Κράψη καί Κληματιά ἤ Βελτσίτσα, ἔφεραν τό ἐπώνυμο Κονταρῆς. Τό ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου τῆς Κράψης ἁγιογράφησαν ἀπό κοινοῦ οἱ ἀδελφοί Κονταρῆδες στά 1563, ἐνῶ τό ναό τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος τῆς Κληματιᾶς μόνος ὁ Φράγκος Κονταρῆς στά 1568.

Στήν κορυφή τοῦ τρούλλου τοῦ νάρθηκα κυριαρχεῖ ἡ παράσταση τοῦ Παντοκράτορα. Στόν ἀνατολικό τοῖχο ἡ πολυπρόσωπη σύνθεση τῆς Δευτέρας Παρουσίας μέ ὅλες τίς χαρακτηριστικές σκηνές τῆς ἀδέκαστης ἐκείνης Κρίσης. Στό δυτικό τοῖχο ἡ ἐντυπωσιακή ἀλληγορική παράσταση τοῦ ὅσιου ἀσκητῆ Σισώη, ὁ ὁποῖο θρηνεῖ πάνω ἀπό τόν ἀνοικτό τάφο μέ τό γυμνό σκελετό τοῦ ἔνδοξου στρατηλάτη καί κοσμοκατακτητῆ Μεγάλου Ἀλεξάνδρουμ συμβολίζει τή φιλοσοφίας τῆς ματαιότητας τῶν ἐγκοσμίων καί τήν ἀδυσώπητη καί ἀναπόφευκτη μοίρα τοῦ θανάτου γιά κάθε ἄνθρωπο ἀνεξαίρετα: «Πάντα ματαιότης τά ἀνθρώπινα ὅσα οὐχ ὑπάρχει μετά θάνατον˙ οὐ παραμένει ὁ πλοῦτος, οὐ συνοδεύει ἡ δόξα˙ ἐπελθών γάρ ὁ θάνατος, πάντα ταῦτα ἐξηφάνισται…».

Στό ἀνατολικό τμῆμα τοῦ νότιου τοίχου εἰκονίζονται πάνω ἀπό τόν τάφο τους οἱ ὅσιοι κτίτορες Νεκτάριος καί Θεοφάνης, κρατώντας ἀπό κοινοῦ ὁμοίωμα τοῦ ναοῦ˙ τά αὐστηρά ἀσκητικά χαρακτηριστικά καί ἡ ὑπερκόσμια γαλήνη τονίζονται ἰοδιαίτερα στίς ἐξαϋλωμένες μορφές τους. Στούς ἀνατολικούς πεσσούς, ἀριστερά ἡ Παναγία ἡ Μεσίτρια καί Προστάτις τῶν Χριστιανῶν καί δεξιά ὁ Χριστός. Ὅλες οἱ λοιπές ἐπιφάνειες τῶν τοίχων εἶναι κατάγραφες μέ σκηνές μαρτυρίων, ὁλόσωμους ἁγίους, ὅσιους ἀσκητές κ.ἄ.

Ἐπιγραφή πάνω ἀπό τήν τοιχογραφία τῆς Παναγίας στό νάρθηκα, ἀριστερά, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι «ἐν ἔτει δέ Χριστοῦ ᾳψπ΄ [=1780] καί ᾳψπβ΄ [=1782] ἀνεκαινίσθη ἅπασα ἡ ἱστορία τοῦ ἁγίου βήματος τοῦ καθολικοῦ καί νάρθηκος τούτου διά συνδρομῆς καί δαπάνης τοῦ ταπεινοῦ ἐπισκόπου Σταγῶν Παρθενίου εἰς μνημόσυνον καί ψυχικήν αὐτοῦ σωτηρίαν». Πρόκειται γιά τό γνωστό λόγιο καί δραστήριο ἐπίσκοπο Σταγῶν Παρθένιο (Μάρτ. 1751 - + 26 Μαρτ. 1784), ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ἀδελφός τῆς μονῆς καί μεγάλος εὐεργέτης καί δωρητής. Μεταξύ τῶν ἄλλων δώρισε στή μονή καί τό ἀξιόλογο προσωπικό του ἀρχεῖο καθώς καί τή βιβλιοθήκη του. Μέ προσωπικά του ἔξοδα ἔκτισε τόν ἐξωνάρθηκα τοῦ καθολικοῦ, τόν ὁποῖο ἀποτελοῦσε στοά μέ καμάρες σέ διπλή σειρά, ὅπως ἀναφέρεται καί περιγράφεται στό στιχούργημα τοῦ ἱερομονάχου Γαβριήλ Ἁγιαμονίτη (1786). Ὁ ἐξωνάρθηκας αὐτός διατηρήθηκε, φαίνεται, ὥς τό 1857, ὁπότε, ὅπως ἔδειχνε ἐντοιχισμένη ἐπιγραφή, ἀνακαινίστηκε ἤ ἀνακτίστηκε στό ἴδιο σχέδιο, καί τελικά ἀντικαταστάθηκε ἀπό τό σημερινό ἐξωνάρθηκα μέ τόν ξενώνα στόν ἐπάνω ὄροφο, ἐπί μητροπολίτη Τρίκκης καί Σταγῶν Πολυκάρπου [Θωμᾶ] καί ἡγουμένου τῆς μονῆς Χριστοφόρου Μάη, ὅπως μαρτυρεῖ μαρμάρινη ἐντοιχισμένη πλάκα τοῦ ἔτους 1930.

Ἀξιοπρόσεκτο γιά τή λεπτή καί περίτεχνη ἐπεξεργασία του εἶναι τό ξυλόγλυπτο ἐπιχρυσωμένο τέμπλο τοῦ κυρίως ναοῦ τοῦ καθολικοῦ, καθώς καί ὁ ἡγουμενικός θρόνος καί τά δύο ἀναλόγια μέ πλούσια καί ὡραία διακόσμηση ἀπό φίλντισι˙ ἐπιγραφή στό ἕνα ἀπό αὐτά μᾶς πληροφορεῖ ὅτι κατασκευάστηκαν ἐπί ἐπισκόπου Σταγῶν Παϊσίου (τοῦ Κλεινοβίτη, 1784-1808) καί ἡγουμένου τῆς μονῆς Ἀνατολίου.

Σήμερα ἡ Μονή Βαρλαάμ διαθέτει πλούσια καί ἀξιόλογη συλλογή χειρογράφων, τά ὁποῖα ἀνέρχονται σέ 290. Ὁρισμένα ἀπ’ αὐτά παρουσιάζουν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τήν πολύχρωμη καλλιτεχνική τους διακόσμηση (λίγες μικρογραφίες, πολλά διακοσμητικά πρωτογράμματα καί ἐπίτιτλα). Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἐδῶ, στά τέλη τοῦ ΙΣΤ΄ καί στίς ἀρχές του ΙΖ΄ αἰώνα, λειτούργησε τό πιό ὀργανωμένο βιβλιογραφικό ἐργαστήριο τῶν μετεωρικῶν μονῶν, ὅπου ἐργάζονταν μεθοδικά καί ἐντατικά εἰδικευμένοι καλλιγράφοι καί γραφεῖς-διακοσμητές κωδίκων. Ἔτσι, στίς ἀρχές τοῦ ΙΖ΄ αἰώνα, ἐργάζεται πλειάδα καλλιγράφων, δάσκαλοι καί μαθητές, πού ἀνήκουν ὅλοι τους στόν καλλιτεχνικό κύκλο τῆς Βλαχίας. Ἁπλῶς μνημονεύομε τά ὀνόματα τοῦ γνωστοῦ Κύπριου καλλιγράφου-κωδικογράφου Λουκᾶ ἐπισκόπου Μποζέου (1583-1603) καί μετέπειτα μητροπολίτη Οὐγγοβλαχίας (1603-1628), τοῦ ἠπειρώτη Ματθαίου Μυρέων (+1624) καί τῶν βαρλααμιτῶν ἱερομονάχων Ἀρσενίου καί Ἰωαννικίου.

Ἀνάμεσα στούς χειρόγραφους κώδικες, πού εἶναι ἐκτεθειμένοι σέ προθῆκες τοῦ μουσείου τῆς μονῆς, ἀξιοπαρατήρητος εἶναι ὁ κώδικας 298, ὑψηλῆς ποιότητας καί παλαιογραφικῆς ἀξίας περγαμηνό τετραβάγγελο, που θεωρεῖται τό προσωπικό ἐγκόλπιο τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ τοῦ Πορφυρογέννητου (912-959). Ὁ κώδικας ὅμως αὐτός, πού προέρχεται ἀπό τή Μονή Δουσίκου (Ἁγίου Βησσαρίωνος), φαίνεται νά ἔχει γραφεῖ, ὅπως δείχνει τό εἶδος τῆς γραφῆς του, αἰῶνες ἀργότερα, στά τέλη του ΙΓ΄ ἤ στίς ἀρχές του ΙΔ΄ αἰώνα.

Ἀρκετά καί σπάνια εἶναι καί τά παλαιότυπα τῆς βιβλιοθήκης τῆς μονῆς. Στό μουσεῖο τῆς μονῆς, ἐκτός ἀπό τά εἰκονογραφημένα χειρόγραφα, εἶναι ἐκτεθειμένα καί πολλά ἄλλα ἐκκλησιαστικά κειμήλια, ὅπως μεταβυζαντινές φορητές εἰκόνες, χρυσοκέντητα ἄμφια καί ἐπιτάφιοι, διάφορα εἴδη μικροτεχνίας καί ἀργυροχοΐας.

Μεταξύ τῶν φορητῶν εἰκόνων, ἰδιαίτερης καλλιτεχνικῆς ἀξίας εἶναι ἡ Θεοτόκος Βρεφοκρατοῦσα, ἀνάμεσα σέ δύο ἀγγέλους καί σέ ἁγίους πού τήν παραστέκουν γύρω της, ἔργο τοῦ ἔτους 1668, τοῦ περίφημου Κρητικοῦ ζωγράφου Ἐμμανουήλ Τζάνε. Ξεχωριστή σημασία ὅμως, ἐκτός ἀπό τήν καλλιτεχνική ἀξία, ἔχει καί ὁ ἐντυπωσιακός χρυσοκέντητος ἐπιτάφιος, σέ πράσινο βελοῦδο, ἔργο τοῦ 1609, πού ἀποδεικνύει ὅτι στή Μονή Βαρλαάμ λειτουργοῦσε καί εἰδικό ἐργαστήριο χρυσοκεντικῆς, διότι ἡ ἐπιγραφή του ἀναφέρει ὅτι «τό παρόν ἀνάθημα ἐτελειώθη ἐν τῷ στύλῳ τοῦ Βαρλαάμ δι’ ἐξόδων τῆς αὐτῆς μονῆς…». Στό πλαίσιο του ὁ ἐπιτάφιος αὐτός φέρει καί τή γνωστή ἔμμετρη ἐπιγραφή: «Τήν φοβεράν σου, βασιλεῦ, Δευτέραν Παρουσίαν / πίστει καί πόθῳ προσδοκῶ…».

Στό βορειοδυτικό ἄκρο τοῦ βράχου βρίσκεται τό παρεκκλήσει τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, μονόκλιτο δρομικό ναΐδριο, πού σύμφωνα μέ τήν ἐπιγραφή του, κτίστηκε τό 1627 καί τοιχογραφήθηκε τό 1637 ἀπό τόν Καλαμπακιώτη ἱερέα Ἰωάννη, βοηθούμενο ἀπό τά παιδιά του. Οἱ τοιχογραφίες αὐτές, πολύ καλά διατηρημένες, ἀποτελοῦν ἕνα χαρακτηριστικό ζωγραφικό σύνολο τοῦ α΄ μισοῦ τοῦ ΙΖ΄ αἰώνα. Ἐνδιαφέρουσα ἐδῶ ἡ ἀπεικόνιση τῶν 24 οἴκων τοῦ Ἀκάθιστοῦ Ὕμνου. Ἐντυπωσιακές εἶναι στό δυτικό τοῖχο δύο πολυπρόσωπες συνθέσεις, δεξιά ἡ Κοίμηση τοῦ Ἰωάν. τοῦ Χρισοστόμου καί ἀριστερά ἡ Κοίμηση τοῦ Ἐφραίμ τοῦ Σύρου. Τό σημερινό παρεκκλήσι ἀντικατέστησε παλαιότερο ὁμώνυμο ταπεινό ναΐσκο, πού ἀρχικά εἶχε οἰκοδομήσει ὁ πρῶτος οἰκιστής τοῦ βράχου ἀναχωρητής Βαρλαάμ καί στή συνέχεια εἶχαν ἀνακαινίσει οἱ αὐτάδελφοι Ἀψαράδες, Θεοφάνης καί Νεκτάριος.

Ἄλλα ἀξιόλογα κτίσματα τῆς Μονῆς Βαρλαάμ, μέ ἰδιαίτερο ἀρχιτεκτονικό ἐνδιαφέρον εἶναι: Ἡ παλαιά τράπεζα, πού σήμερα χρησιμοποιεῖται ὡς σκευοφυλάκιο-μουσεῖο˙ ἡ ἐστία ἤ μαγειρεῖο, ἕνα ἀπό τά κομψότερα καί ὡραιότερα κτίσματα τοῦ εἴδους του, θολοσκέπαστο, μέ κανονικό ὀκτάπλευρο τρουλλίσκο ὡς καπνοδόχο (σήμερα ἔχει διασκευασθεῖ ἐσωτερικά καί χρησιμοποιεῖται ὡς ἐκθετήριο ἐνθυμίων)˙ τέλος, ἐνδιαφέρον παρουσιάζει καί τό νοσοκομεῖο.

Οἱ ἅγιοι κτίτορες τῆς Μονῆς Βαρλαάμ, Νεκτάριος καί Θεοφάνης, σέ πολύ νεαρή ἡλικία, περί τό ἔτος 1495, ἔλαβαν τό μοναχικό σχῆμα ἀπό τό γέροντά τους Σάββα, κοντά στόν ὁποῖο ἔμειναν γιά μιά δεκαετία στό νησί τῶν Ἰωαννίνων μέχρι τό θάνατό του (+ 9 Ἀπρ. 1505). Τόν ἴδιο χρόνο πιθανότατα, μετά τό θάνατο τοῦ γέροντά τους, ἔφυγαν ἀπό τό νησί τῶν Ἰωαννίνων καί πῆγαν καί μόνασαν στό Ἅγιον Ὄρος, στή Μονή Διονυσίου, κοντά στόν πρώην οἰκουμ. Πατριάρχη Νήφωνα (+ 12 Αὐγ. 1508). Μετά ἀπό ὀλιγοχρόνια παραμονή ἐκεῖ ἐπέστρεψαν πάλι στόνησί τῶν Ἰωαννίνων, ὅπου ἀνήγειραν μέ δικά τους ἔξοδα, γύρω στά 1506/1507, τή Μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Ἀλλεπάλληλες ὅμως ἐπεμβάσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας τούς ἐξανάγκασαν νά ἐγκαταλείψουν, ὁριστικά πιά, περί τό ἔτος 1510/11, τό κελλί τῆς μετάνοιάς τους. Ἔτσι κατέληξαν στούς μετεωρίτικους βράχους, ἀναζητώντας ἐκεῖ τήν ἀσκητική τους τελείωση καί τήν ὑπερκόσμια γαλήνη. Στήν ἀρχή τούς παραχωρήθηκε ὁ στύλος τοῦ Προδρόμου, ὅπου παρέμειναν γιά μιά ἑπταετία (1510/11-1517/18). Τέλος, στά 1517/18, ἐγκαταστάθηκαν στό μόνιμο πιά ἐρημητήριό τους, τόν αὐχμηρό βράχο τοῦ Βαρλαάμ. Ἐκεῖ, μέ τούς κόπους καί ἱδρῶτες τους, μέ τήν αὐστηρή ἄσκηση καί τήν ἀνύστακτη προσευχή τους, καλλιέργησαν καί ἔθρεψαν ὥστε νά ἀναπτυχθεῖ πολυδύναμο τό δέντρο τῆς ἀρετῆς μέ τούς πολύχυμους καρπούς του.

Οἱ ἴδιοι οἱ κτίτορες στά αὐτοβιογραφικά τους κείμενα (αὐτοβιογραφία, διαθηκῶο γράμμα τοῦ ἔτους 1541/42, σύγχρονες ἐνθυμήσεις τους στόν κώδ. 127 Μ. Βαρλαάμ), δίνουν διαφωτιστικές πληροφορίες καί εἰδήσεις γιά τή ζωή καί τό ἔργο τους, καί ἰδιαίτερα γιά τήν οἰκοδομική ἀλλά καί τήν πνευματική τους δραστηριότητα πάνω στούς μετεωρίτικους βράχους. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά ἀποσπάσματα ἀπ’ αὐτά:

«Μείναντες τοίνυν ἡμεῖς ἐν τῷ οἰκοδομηθέντι κελλίῳ τοῦ Τιμίου Προδρόμου χρόνον μικρόν, οὐκ ἦν ἀνεκτόν τῷ πονηρῷ καί ἀνθρωποκτόνῳ διαβόλῳ ὁρᾶν ἡμᾶς κατά Θεόν καί εἰρηνικῶς ζῶντας… Τοῦτο οὖν ἐνθυμηθέντες, ἀπαίρομεν τῆς πατρίδος ἡμῶν καί παραγενόμενοι ἐν τῷ θείῳ ναῷ τοῦ Μετεώρου τόπον ἡσυχίας καί αὖθις ᾐτήσαμεν. Ἐδόθη δέ ἡμῖν τό ἡσυχαστήριον, ἤτοι ὁ στύλος τοῦ ἱεροῦ Προδρόμου παρά τῶν τότε πατέρων, ἐν ᾦ καί ἀναβάντες καί ἐπί ἑπτά ὅλοις ἔτεσιν οἱ δύο μόνοι ἐκεῖσε διαπεράσαντες, πάλιν διεσκεψάμεθα κατελθεῖν ἐκ τούτου καί ἄλλοθέν ποθεν οἰκῆσαι. Ἐστενωμένος ἦν γάρ πάνυ ὁ τοῦ ἱεροῦ Προδρόμου στύλος καί ἄλλως διά τήν ὑποκάτω τῶν παραβαλλόντων σύγχυσιν˙ οὐ μήν ἀλλά καί οἱ περιερχόμενοι ἀέρες αὐτῷ, βλαπτικοί τε καί νοσώδεις ὄντες, οὐκ εἴων ἡμᾶς ἐκεῖσε διάγειν καί παροικεῖν. Διό καί εὑρόντες τόν πλατύν καί εὐάερον καί ἡσυχαστικόν λίθον εὐρύχωρόν τε καί ἀρεστόν ἡμῖν πρός παροίκησιν ὄντα, ὅστις καί Βαρλαάμ ἐκαλεῖτο, παρά τινος μοναχοῦ Βαρλαάμ, οἰκήσαντος ἐν αὐτῷ πάλαι, τήν ἐπωνυμίαν λαβόντα, καί ἄοικον τῇ πολυετίᾳ ὄντα καί ἔρημον παντελῶς ὡς οἰκόπεδον, ἠρξάμεθα κατά τό ....... [7026-5509/8 = 1517/18] ἔτος ἀνανεοῦν καί οἰκοδομεῖν αὐτόν πρός κατοίκησιν, μήτε κλίμακα ἔχοντα τό πρότερον, μήτε ἄλλην οἰκοδομία, εἰμή μόνον σημεῖά τινα κτισμάτων καί οἰκοδομῶν παλαιῶν καί μέρος τι ἐκ τοῦ βήματος τοῦ ναοῦ. Οὐδέ γάρ ἦν τις ἐν τοῖς εὑρισκομένοις τῆς σκήτεως μοναχοῖς ἤ καί τοῖς πλησίον κοσμικοῖς, ὅστις ἐνεθυμεῖτο ἐν τούτῳ τινά κατοικήσαντα. Καί δή κόπον καί πόνον βαλόντες… πάντα ἐξ οἰκείων κόπων καί ἀναλωμάτων ἡμῶν, καί πρῶτον Θεοῦ συνάρσει ἀνεκαινίσαμεν ἐκ μέρους τόν ναόν τῶν μεγάλων Τριῶν Ἱεραρχῶν… Ἐπεί δέ Θεοῦ συνεργίᾳ καί χάριτι καί πλείονες τῶν ἀδελφῶν ὕστερον συνεισῆλθον ἕως τριάκοντα καί εἰς αὔξησιν τά τοῦ ἡσυχαστηρίου ἐφέρετο, δεῖν ᾠήθημεν καί ναόν ἀνοικοδομῆσαι ἐπαρκοῦντα εὐτάκτως εἰς τήν τῶν πλειόνων ἀδελφῶν ἀνάπαυσιν. Καί μετά σπουδῆς καί προθυμίας πάντες οἱ περί ἡμᾶς ἀδελφοί πλεῖστα κεκοπιακόντες σύν ἡμῖν ὁλοψύχως, τόν μέγαν τουτονί ναόν πεποιήκαμεν, τιμηθέντα ἐπ’ ὀνόματι τῶν Ἁγίων Πάντων.Ἔκτισται δέ καί τετέλεσται κατά τό ..... [7050-5509/8 = 1541/42] ἔτος, διά ἡμερῶν εἴκοσιν ὅσον τάχος ἐκ βάθρων…» (αὐτοβιογραφία).

Οἱ αὐτάδελφοι Ἀψαράδες ἤ Ἀψαράτες κατάγονταν ἀπό παλαιά καί ἐπιφανή βυζαντινή οἰκογένεια καί διέθεται μεγάλη χρηματική καί κτηματική περιουσία. Οἱ γονεῖς τους πέθαναν καί οἱ δύο ὡς μοναχοί, μέ τά ὀνόματα Καταφυγή (+ 1506), Νοεμ. 7) καί Ἰώβ (+ 1523/24). Μοναχές ἐπίσης ἦσαν καί οἱ τρεῖς ἀδελφές τους, ἡ Ἀθανασία (+ 11 Νοεμ. 1512), ἡ Εὐγενία (+ 1513/14) καί μία τρίτη τῆς ὁποίας δέν παραδίδεται τό ὄνομα.

Γιά τίς ἀδελφές καί τούς γονεῖς τους οἱ ἱερομόναχοι Νεκτάριος καί Θεοφάνης ἀνήγειραν μοναστικό ἡσυχαστήριο κοντά στή Μονή Προδρόμου στό νησί τῶν Ἰωαννίνων: «Μετά τοῦτο καί τό πλησίον τοῦ χωρίου κελλίον ἐκτίσθη παρ’ ἡμῶν, εἰς ὅπερ αἱ κατά σάρκα καί κατά πνεῦμα ἡμῶν ἀδελφαί κατῴκουν, τόν μονήρη βίον προελόμεναι˙ τρεῖς γάρ ἦσαν αὗται καί σύν αὐταῖς καί ὁ πατήρ καί ἡ μήτηρ ἡμῶν, τῷ ἱερῷ καί οὗτοι τῶν μοναχῶν σχήματι τελειωθέντες» (αὐτοβιογραφία).

Ἐνδιαφέροντα κείμενα καί ἄλλα στοιχεῖα γιά τή ζωή καί τή δράση τῶν αὐταδέλφων ἱερομονάχων περιέχουν τά χειρόγραφα τῆς Μ. Βαρλαάμ 127, 134, 180, 275 καί 281, καθώς καί τό χειρόγραφο 172 τῆς Μονῆς Παντελεήμονος τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού ἀνῆκε ἄλλοτε στή μετεωρική Μονή Βαρλαάμ.

Καθὼς βγαίνουμε ἀπὸ τὸ χωριὸ Καστράκι καὶ κατευθυνόμαστε πρὸς τὰ Μετέωρα, τὸ πρῶτο μοναστήρι ποὺ συναντοῦμε πολὺ κοντὰ στὸ χωριὸ εἶναι τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Ἀναπαυσᾶ.

Δὲν ἔχει ἐξακριβωθεῖ ἡ προέλευση τῆς ἐπωνυμίας «Ἀναπαυσᾶς». Θὰ μποροῦσε νὰ ὀφείλεται σὲ κάποιον παλαιὸ κτίτορά της ἢ νὰ προέρχεται ἁπλῶς ἀπὸ τὸ ρῆμα «ἀναπαύομαι» καὶ νὰ ἀναφέρεται στὸ καλὸ φυσικὸ καὶ πνευματικὸ κλίμα τοῦ μοναστηριοῦ, στὸ ὁποῖο πολλοὶ μοναχοὶ ἀποσύρονταν καὶ ἔβρισκαν ἀναψυχὴ καὶ ἀνάπαυση. Ὁ Πολύκαρπος Ραμμίδης γράφει στὰ 1882 πὼς ἡ δεύτερη ὀνομασία τῆς μονῆς ἦταν Ἄσμενος, δηλαδὴ τόπος χαρούμενος, εὐχάριστος γιὰ διαμονή, ὀνομασία ποὺ συνάδει καὶ σχετίζεται μὲ τὴ σημερινὴ ἐπωνυμία Ἀναπαυσᾶς.

Οἱ πρῶτοι μοναχοὶ πρέπει νὰ ἀνέβηκαν πάνω στὸν βράχο στὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰώνα καὶ σιγὰ-σιγὰ νὰ ἵδρυσαν τὸ μοναστήρι προχωρώντας σὲ ὀργανωμένο μοναχικὸ βίο. Πρὸς αὐτὴ τὴν ὑπόθεση μᾶς ὁδηγοῦν οἱ ἀρχιτεκτονικὲς ἐνδείξεις καὶ τὰ ὑπολείμματα τῶν τοιχογραφιῶν στὸ μικρὸ παρεκκλήσι τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου, ποὺ ἀνάγονται στὸν 14ο αἰώνα καὶ συγκεκριμένα στὰ 1350. Τὸ μικρὸ αὐτὸ ναΰδριο εἶναι τὸ πρῶτο ποὺ συναντᾶ ὁ ἐπισκέπτης εἰσερχόμενος στὸ μοναστήρι.

Τὴν πρώτη δεκαετία τοῦ 16ου αἰώνα ὁ μητροπολίτης Λαρίσης ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἐλεήμων, ποὺ πέρασε τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του ἐγκαταβιώνοντας εἰρηνικὰ ὡς μοναχὸς στὴν ἱερὰ μονή, καὶ ὁ ἔξαρχος Σταγῶν ἱερομόναχος Νικάνορας ἀνακαινίζουν ριζικὰ τὸ μοναστήρι καὶ ἀνεγείρουν ἐκ θεμελίων τὸ σημερινὸ Καθολικό, τὸν ἱερὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου, τὸν ὁποῖο συναντοῦμε στὸν δεύτερο ὄροφο.

Ὅπως ἀναγράφεται σὲ κτιτορικὴ ἐπιγραφὴ τῆς 12ης Ὀκτωβρίου τοῦ 1527, ποὺ βρίσκεται πάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδο πρὸς τὸν Κυρίως Ναό, ἁγιογράφος τοῦ κομψοῦ καθολικοῦ εἶναι ὁ περίφημος Κρητικὸς ζωγράφος Θεοφάνης Στρελίτζας Μπαθᾶς. Ἡ τοιχογράφηση τοῦ Καθολικοῦ, ποὺ ἔγινε, ὅπως διαβάζουμε, μὲ ἔξοδα τοῦ ἱεροδιακόνου Κυπριανοῦ εἶναι τὸ παλαιότερο ὑπογεγραμμένο ἔργο τοῦ μεγάλου καλλιτέχνη. Πρόκειται γιὰ ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα σύνολα τῆς μεταβυζαντινῆς ζωγραφικῆς τοῦ κορυφαίου ἁγιογράφου τοῦ 16ου αἰώνα, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ὁ κύριος ἐκφραστὴς τῆς κρητικῆς μνημειακῆς ζωγραφικῆς καὶ μὲ τὸ ἔργο του ἐπηρέασε τὴ θρησκευτικὴ μεταβυζαντινὴ ζωγραφικὴ ὅσο κανένας ἄλλος καλλιτέχνης.

 Τὸ ἔτος 1888 ἡ μονὴ εἶχε πέντε μοναχούς, ἐνῶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα δὲν ἦταν ἐπανδρωμένη, καὶ ἄρχισε νὰ ἐρημώνεται καὶ νὰ ἐρειπώνεται. Στὶς 6 Δεκεμβρίου 1909 ποὺ τὴν ἐπισκέφθηκε ὁ Νίκος Βέης ἦταν ἤδη ἔρημη. Βρῆκε περίπου σαράντα τρεῖς κώδικες καὶ τοὺς μετέφερε σὲ ἄλλες μονὲς γιὰ ἀσφάλεια. Σήμερα διασώζονται μόνον οἱ τριάντα πέντε. Χρονολογικὰ ἐκτείνονται ἀπὸ τὸν 11ο μέχρι τὸν 19ο αἰώνα καὶ ἔχουν ποικίλο περιεχόμενο.

Στὰ 1934, μὲ ἐνέργειες τοῦ μητροπολίτη Τρίκκης καὶ Σταγῶν Πολυκάρπου καὶ τοῦ ἱερομονάχου Ἰακώβου Σταμάτη, ἔγινε ἡ πρώτη λαξευτὴ κλίμακα, ἡ ὁποία διευκόλυνε τὴν ἀνάβαση στὴ μονή. Σημαντικὴ ἦταν ἐπίσης καὶ ἡ συμβολὴ τῆς Καστρακινῆς Δάφνως Μπούκα, ποὺ περιῆλθε τὰ γύρω χωριὰ μὲ γράμμα τοῦ μητροπολίτη διενεργώντας ἔρανο καὶ μαζεύοντας χρήματα γι᾽ αὐτὸν τὸν σκοπό.

Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Κατοχῆς (1941-1944) ἡ μονὴ χτυπιέται ἀπὸ ὅλμους, ὅπως καὶ ἄλλα μνημεῖα τῆς περιοχῆς καὶ παθαίνει σοβαρὲς ζημιὲς καὶ καταστροφές.

Πάνω ἀπὸ τὸν ὄροφο τοῦ Καθολικοῦ στὰ δεξιὰ βρίσκουμε στὴν ἄκρη ἑνὸς διαδρόμου τὸ παραδοσιακὸ βριζόνι. Γιὰ τὴν ἀνάβαση ἦταν σὲ χρήση καὶ κρεμαστὴ ξύλινη σκάλα μὲ 62 σκαλιά, τῆς ὁποίας σώζεται στὶς μέρες μας μόνο ἕνα μικρὸ τμῆμα. Στὸν τελευταῖο ὄροφο συναντᾶμε τὴν παλαιὰ τράπεζα τοῦ μοναστηριοῦ διακοσμημένη μὲ νεώτερες λαϊκότροπες τοιχογραφίες. Σήμερα ἔχει ἀνακαινιστεῖ καὶ χρησιμεύει ὡς ἐπίσημος χῶρος ὑποδοχῆς. Στὸν ἴδιο ὄροφο βρίσκεται ἡ στέρνα, τὰ κελλιὰ καὶ τὸ ἀνακαινισμένο ἀπὸ τὸ 1971 παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου.

Στὴν κορυφὴ τοῦ βράχου ὑψώνεται τὸ πέτρινο καμπαναριό. Στὴ βορειοανατολικὴ πλευρὰ τῆς μονῆς κρέμονται δύο σειρὲς ἀπὸ ξύλινα μπαλκόνια μὲ πανοραμικὴ θέα. Κάτω ἀπὸ τὸ μοναστήρι καὶ μέσα σὲ κοίλωμα μικρότερου βράχου ἔχει μεταφερθεῖ τὸ ὀστεοφυλάκιο.

Το χωριό είναι γνωστό για το μοναστήρι της Ι. Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το καθολικό της μονής είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος, τετράστυλος ναός, με καλής ποιότητας τοιχογραφίες των αρχών του 17ου αι. Ο νάρθηκας του καθολικού είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες των μέσων του 18ου αι,, από τον Χιοναδίτης ζωγράφο Μιχαήλ του Μιχαήλ. Ενδιαφέρον είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, που χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι., ενώ στον ίδιο αιώνα χρονολογούνται και οι εικόνες του τέμπλου. Η χρονολογία ίδρυσης του μοναστηριού είναι άγνωστη ενώ ελάχιστα είναι γνωστά και για την ιστορία του. Κατά την παράδοση χτίστηκε το 1004, γι αυτό και το 2004 έγινε πανηγυρικός εορτασμός των 1000 χρόνων, στον οποίο παρευρέθηκαν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος.

Βορειοδυτικά του Αγίου Στεφάνου, στην πρώτη στροφή του δρόμου στο βάθος, επάνω σε έναν γιγαντόσωμο βράχο προβάλλει σε υψόμετρο 535 μέτρων η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος. Μια πλακόστρωτη νεότευκτη κατηφορική οδός που διαμορφώθηκε πρόσφατα (2005) μας οδηγεί στη βάση του βράχου. Από εκεί αρχίζουμε να ανεβαίνουμε τους 149 λαξευτούς αναβαθμούς ώσπου να οδηγηθούμε στο πλάτωμα του βράχου και την είσοδο του κτηριακού συγκροτήματος της Μονής.

Η δε ίδρυσή της ανάγεται στα μέσα του 14ου αιώνα. Η Μονή αναφέρεται ως οργανωμένη και συγκροτημένη σε πρόσταγμα του ελληνοσέρβου βασιλιά Συμεών Ούρεση Παλαιολόγου, του έτους 1362, καθώς παράλληλα προς το “Μετέωρο” μνημονεύεται και η “Αγία Τριάς”. Ο ηγούμενος του Μεγάλου Μετεώρου Πολύκαρπος (Ραμμίδης), αμάρτυρα σχεδόν πάντοτε γράφοντας, αναφέρει πως ο βράχος αυτός κατοικήθηκε αρχικά από τον μοναχό Δομέτιο το 1438. Για τον μοναχό Δομέτιο δεν υπάρχει άλλη πληροφορία.

Καθολικό της Μονής είναι ο Ναός της Αγίας Τριάδος. Πρόκειται για ναό σταυροειδή δικιόνιο με τρούλο, ο οποίος χτίστηκε προσθετικά σε πολλές φάσεις. Το Ιερό Βήμα και ο κυρίως Ναός φαίνεται να αποτελούν το παλαιότερο τμήμα, πιθανόν του 14ου αιώνα. Στην τοιχοδομία του Ναού, εσωτερικά και εξωτερικά, διακρίνεται πως οι θόλοι και ο τρούλος του κυρίως Ναού κτίστηκαν αργότερα. Σε αυτήν τη φάση ίσως να αναφέρεται η χρονολογία ςλπδ της εξωτερικής επιγραφής (6984 από κτίσεως κόσμου=1475/76). Στη συνέχεια προστέθηκε, άγνωστο πότε, ο ευρύχωρος Νάρθηκας χωρίς τον θόλο και αργότερα, το 1689, ο θόλος του.

Η τοιχογράφηση του Νάρθηκα έγινε το 1692, ενώ του κυρίως Ναού το 1741, όπως μαρτυρούν οι αντίστοιχες επιγραφές. Όσον αφορά τον κυρίως Ναό, υπάρχει από κάτω δεύτερο στρώμα τοιχογραφίας –δείγμα εξαίρετης βυζαντινής τέχνης–   του 15ου αιώνα.

Το 1684 ανεγέρθη το σκευοφυλάκιο, ενωμένο με τον νότιο τοίχο του Καθολικού και συγκεκριμένα του Ιερού Βήματος, απ’ όπου και η μοναδική είσοδός του.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου, το οποίο συναντάει κανείς στ’ αριστερά του αμέσως μετά την είσοδο της Μονής. Ο ναΐσκος είναι λαξευμένος στον βράχο και είναι κατάγραφος με καλής τέχνης τοιχογραφίες του έτους 1682. Το κοίλωμα του βράχου αυτού, πριν διαμορφωθεί σε ναό, πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε ως ασκητήριο κάποιου μετεωρίτη ασκητή.

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους πρώτους αιώνες βρίσκουμε σε διάφορα έγγραφα. Εκεί φαίνονται οι αγώνες των μοναχών για την εδραίωση και ανάπτυξη της Μονής εν μέσω δυσχερών συνθηκών. Στο χρονικό των Μετεώρων λοιπόν (1527-29) αναφέρεται ότι το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος την εποχή εκείνη ήταν εστερημένο μοναχών. Σε κατάστιχο (περί το 1614) το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος αναφέρεται δέκατο τέταρτο στη σειρά, ενώ κατά τον 17ο αιώνα οι μοναχοί της Μονής δραστηριοποιούνται στον τομέα της ανεύρεσης οικονομικής βοήθειας από ομόδοξους ηγεμόνες του εξωτερικού.

Οι οικονομικές δυσχέρειες συνεχίζονται και τους επόμενους αιώνες εξ αιτίας της βαρειάς φορολογίας των Τούρκων, όπως μαρτυρούν άλλωστε και οι κατά καιρούς περιηγητές. Η μεγάλη πενία οφείλεται πέραν των δεινών της οθωμανικής κυριαρχίας και σε θεομηνίες, λοιμούς, πλημμύρες και φυσικές καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων.

 Συμβολή στην Παιδεία και στην Εθνική Παλιγγενεσία

Άξια αναφοράς είναι η συμβολή της Μονής στη μόρφωση των μοναχών και δοκίμων, κατά βάση στην ελληνική γλώσσα και ψαλτική. Επιπλέον, ως αναφέρεται σε κώδικα της Μητροπόλεως Τρίκκης (περίοδος 1828-1865), η Μονή της Αγίας Τριάδος συνδράμει ετησίως υπέρ της εκπαιδεύσεως στην περιοχή της Δυτικής Θεσσαλίας, ανάμεσα στις άλλες μονές και εκκλησίες της επαρχίας Τρίκκης και Σταγών. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η προσωπική βιβλιοθήκη του Σταγών Παϊσίου Β´, η οποία εδωρίσθη στη Μονή (δυστυχώς δεν διασώζεται σήμερα· θύμα της ιταλογερμανικής κατοχής).

Ευεργετική για τον ελληνισμό υπήρξε εν γένει η εθνική προσφορά της Μονής. Χάριν του αισθήματος φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης καταλύθηκε ακόμη και το άβατο στις γυναίκες, ούτως ώστε να φιλοξενηθούν προσφυγικές και κατατρεγμένες οικογένειες. Το μοναστήρι, δίχως άλλο, στάθηκε αρωγός του αγώνα στα ζοφερά χρόνια του οθωμανικού ζυγού. Ιδιαίτερα ενίσχυσε το κίνημα του ήρωα παπα-Θύμιου Βλαχάβα κατά το έτος 1808, δεδομένου ότι στα κτήματα της Μονής είχαν την έδρα τους οι αρματολοί.

Η Μονή ενδιαφερόταν πάντοτε για τα επαναστατικά κινήματα προσφέροντας καταφύγιο από την περίοδο των ορλοφικών (1770) έως το 1821.

Νεώτερος ιστορικός βίος

Ξεχωρίζουν για την πνευματική προσφορά και την βελτίωση των υποδομών και εγκαταστάσεων της Μονής, κατά χρονολογική σειρά, οι ιερομόναχοι Άνθιμος Πελώριος, Δαμιανός Βουλγαρόπουλος και Ιάκωβος Σταμάτης. Ο Άνθιμος Πελώριος επιμελήθηκε το 1866 την κατασκευή αρχονταρικίου με τρεις καμάρες και το 1868 την λάξευση ανοδικής διόδου στο μέσο του βράχου, για την ευκολότερη πρόσβαση στη Μονή.

Ο φιλόπατρις ιερομόναχος Δαμιανός Βουλγαρόπουλος χρημάτισε ηγούμενος επί τρεις δεκαετίες ως το 1911. Συμμετείχε ως αρχηγός στον πόλεμο του 1897, ενώ συνέβαλε αποφασιστικά στην άνθιση της μοναστικής κοινότητας. Κάτι απόλυτα φυσιολογικό για μια μορφή που αποπνέει αγιότητα και επιβάλλεται απλά με το κύρος της.

Ο χαρισματικός Ιάκωβος Σταμάτης είχε συγκινητική αγάπη για όλον τον μετεωρίτικο χώρο. Διετέλεσε ηγούμενος της Μονής Βαρλαάμ, η μονή της μετανοίας του όμως ήταν η Αγία Τριάδα. Και εκεί επέστρεψε όταν λόγοι υγείας δεν του επέτρεπαν να ασκεί καθήκοντα ηγουμένου.

Το όραμα του ήταν να καταστήσει περισσότερο προσβάσιμες τις μονές και το κατάφερε αρχής γενομένης από τη λαξευτή κλίμακα της Μονής Βαρλαάμ το 1921, εν συνεχεία στην Αγία Τριάδα το 1925 –μέχρι τότε η ανάβαση στην Αγία Τριάδα γινόταν με εναλλασσόμενες ανεμόσκαλες ή με το δίκτυ του βριζονίου, του ευρισκόμενου επί του εξώστη– και τέλος στη Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά το 1934. Η παρουσία του πατρός Ιακώβου, κατ’ εξοχήν την ώρα της Θείας Λειτουργίας, είλκυε τη χάρη, όπως αναφέρουν πολλοί και έγκυροι μάρτυρες.

Με την ιταλογερμανική κατοχή ξεκίνησε μια νέα περίοδο παρακμής, ένεκεν των λεηλασιών και των βεβηλώσεων που υπέστη η Μονή. Ο διωγμός των μοναχών από τους κατακτητές ερήμωσε τη Μονή μέχρι το 1964, οπότε ξεκίνησαν φιλότιμες προσπάθειες αναστηλώσεως. Το 1979 εκλάπη το παλαιό ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο μαζί με τις δεσποτικές εικόνες και τη δέηση. Τελικά, από το 1980 η Μονή βρίσκεται σε καθεστώς ανελλιπούς εγκαταβίωσης και ταυτόχρονα με το αναστηλωτικό έργο συνεχίζει ακάθεκτη την πνευματική της παρουσία.

       Τό Μοναστήρι εὑρίσκεται 24 χιλιόμετρα δυτικά τῆς Καλαμπάκας καί ἀπό τόν ἐπαρχιακό δρόμο Καλαμπάκας Καστανιάς 2300 μέτρα δεξιά ἀπό τόν δημόσιο δρόμο. Ὁ δρόμος πού ὁδηγεί στό Μοναστήρι εὑρίσκεται ἀνάμεσα σέ ὠραία λιβάδια καί ἀνάμεσα σέ βουνά γεμάτα ἀπό διάφορα δέντρα. Κατά τήν παράδοσιν τό Μοναστήρι ἦταν κτισμένο πιό ψηλά σέ ὑψόμετρο περίπου 800 μέτρα πλησίον τοῦ διαλυμένου χωριοῦ Σιαμάδες. Το πρώτο Μοναστήρι ἦταν ἀφιερωμένο στήν Ζωοδόχο Πηγή, τό ὁποίο τό κάψανε οἱ Γερμανοί τό 1943. Ἀπό τό πρώτο μοναστήρι ὑπάρχουν σοροί ἀπό πέτρες καί κάποιοι ἐναπομείναντες τοίχοι καί ἔνα ἐκκλησάκι τό ὁποίο κατασκευάστηκε τό 1957 πάνω στά θεμέλια τῆς παλαιᾶς ἐκκλησίας. Τό νέο μοναστήρι τού Ἁγίου Νικολάου χτίστηκε σέ ὑψόμετρο 620 μέτρα πιό χαμηλά ἀπό τό πρώτο μοναστήρι καί σύμφωνα μέ τήν ἐντοιχισμένη πλάκα πού ὑπάρχει στό δυτικό τοίχο, καί κτήτωρ ἦτο κάποιος ὀνόματι Γερμανός Ἱερομόναχος.

Ἐσωτερικά ὁ Ναός εἶναι κατάγραφος μέ τοιχογραφίες πού ἐπιγραφή ἡ ὁποία ἀναγράφεται πάνω ἀπό τήν δυτική εἴσοδο τοῦ κυρίου ναοῦ ἀναφέρει τά ὁνόματα τῶν Ἁγιογράφων Γεωργίου καί Γεωργίου ἐπαρχιοτῶν τοῦ ¨Αγίου Βελλᾶ ἐκ τῆς χώρας Χιονάδες κατά τό ἔτος 1821.

       Τό τέμπλο εἶναι ξυλόγλυπτο τοῦ 1815 ἔργο τοῦ Μαστρο-Δημήτρη ἀπό τό Μέτσοβο καί ὑπάρχει καί ἀνάγλυφη ἐπιγραφή.

       Πέριξ τοῦ ναοῦ ὑπήρχαν κελλιά τά ὁποία πυρποληθήκανε ἀπό τους Γερμανούς τό 1943. Θαυματουργικά σώθηκε μόνο ὁ ναός ἀπ΄ ὅλο τό κτιριακό συγκρότημα.

Κατά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλίας τό 1881 ἀπό τούς Τούρκους τό μοναστήρι ἀριθμούσε 11 μοναχούς.

Τό 1932 λόγω λειψανδρίας ἡ Ἱερά Μονή Σιαμἀδων μέ τά Μετόχια της ὑπήχθησαν στήν Ἱερά Μονή Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Σταγιάδων.

Τελευταῖος Ἡγούμενος στό μοναστήρι ἥταν ὁ Ἱερομόναχος Καλλίνικος Σακκάς.

Τό ὄνομα Σιαμάδες προέρχεται ἀπό τόν διαλελυμένο πλέον Οἰκισμό Σιαμάδων πού εὑρίσκεται βορειοδυτικά καί λίγο πιό πάνω άπό τό μοναστήρι. Ὁ δέ οἰκισμός πήρε τό ὄνομα Σιαμάδες μᾶλλον ἀπό τόν πρώτο οἰκιστή πού ὀνομαζόταν Σιαμάς.

 Τό μοναστήρι ἐπανδρώθηκε ἀρχές Μαρτίου τοῦ 2008. Ὁ τότε Μητροπολίτης Σταγῶν καί Μετεώρων καί νῦν Μακαριστός κ.κ. Σεραφείμ ἤδη εἶχε βάλλει τό μοναστήρι σ’ ἔνα πρόγραμμα καί γιά τό ναό ἀλλά καί για τά κτίρια, νά γίνει μία πτέρυγα σέ σχήμα γάμμα ( Γ ) διαστάσεων 60 μέτρα ἐπί 10 μέτρα ( 60Χ10 ). Τά κτίρια γίνανε σχεδόν πάνω στά θεμέλια τῶν παλαιῶν κτιρίων. Τά χρήματα τῆς ἐπιδοτήσεως ἤταν ἐλάχιστα γιά νά ὁλοκληρωθεί αὐτό τό ἔργο. Μέ τήν Χάριν τοῦ Θεοῦ τίς πρεσβεῖες τῆς Παναγίας μας, τοῦ Ἁγίου Νικολάου, τήν προσωπικήν ὑπεράνθρωπη προσπάθεια τῶν μοναχῶν καί τήν βοήθεια τῶν πιστῶν οἱ οἰκοδομικές ἐργασίες τῆς Μονῆς ἔχουν προχωρήσει σ’ ἔνα καλό βαθμό, ὅμως ὑπολείπονται ἀρκετές ἀκόμη.

 Μετά ἀπό ἔναν αἰώνα περίπου τό μοναστήρι ἀνεξαρτοποιήθηκε μέ τίς εὑχές τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας Σταγῶν καί Μετεώρων κ.κ. Θεοκλήτου, καί ἔγινε καί ἡ ἐνθρόνισις τοῦ νέου Ἡγουμένου 29-02-2020.

 Τηλέφωνο ἐπικοινωνίας: 69824 28834

Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης

Ἡ ἱ­ε­ρά μο­νή τοῦ Πρω­το­μάρ­τυ­ρος ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, κτι­σμέ­νη στό νο­τι­ο­α­να­το­λι­κό τμῆ­μα τῶν Με­τε­ω­ρί­τι­κων βρά­χων, εὑρίσκεται σέ ὑ­ψό­με­τρο 528 μέ­τρων.

 Ἡ ἱ­στο­ρι­κή ζω­ή τοῦ μο­να­στη­ρι­οῦ ἀρ­χί­ζει ἀ­πό τόν 12^ο αἰ­ώ­να. Σύμ­φω­να μέ πα­λαι­ά ἐ­πι­γρα­φή τοῦ ἔ­τους 1191/2 μ.Χ. μό­να­ζε στόν βρά­χο αὐ­τό ὁ ἀ­σκη­τής Ἱ­ε­ρε­μί­ας.

Ἐ­πί­ση­μοι κτί­το­ρες τῆς μονῆς εἶ­ναι ὁ ὅ­σι­ος Ἀν­τώ­νι­ος Καν­τα­κου­ζη­νός (τέλ. 14^ου- ἀρχ.15^ου αἰ.), γόνος ἀ­πό τήν με­γά­λη βυ­ζαν­τι­νή οἰ­κο­γέ­νει­α τῶν Καν­τα­κου­ζη­νῶν, καί ὁ ὅ­σι­ος Φι­λό­θε­ος (μέ­σα 16^ου αἰ.) ἀ­πό τό χω­ριό Σλά­ται­να, ση­μ. Ρί­ζω­μα Τρι­κά­λων.

Ὁ πρῶ­τος να­ός τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, μί­α μο­νό­κλι­τη βα­σι­λι­κή, ἀ­νη­γέρ­θη γύ­ρω στά 1350 καί ἀ­να­κτί­στη­κε στά 1545 ἀ­πό τόν ὅ­σι­ο Φι­λό­θε­ο. Δι­α­σώ­ζει τοι­χο­γρα­φί­ες τοῦ 17^ου αἰ­ώ­να.

Κα­τά τόν 15^ο αἰ­ώ­να δω­ρή­θη­κε στό μο­να­στή­ρι τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ἀ­πό τόν ἄρ­χον­τα τῆς Οὐγ­γρο­βλα­χί­ας Δρα­γο­μίρ ἡ χα­ρι­τό­βρυ­τη κά­ρα τοῦ ἁ­γί­ου Χα­ρα­λάμ­πους, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἔ­κτο­τε κα­τέ­στη ὁ δεύ­τε­ρος ἰ­σχυ­ρός πρo­στά­της, τό φυ­λα­κτή­ρι­ο καί τό ἁ­γί­α­σμα ὄ­χι μό­νο τοῦ μο­να­στη­ρι­οῦ, ἀλ­λά καί ὅ­λης τῆς Ἑλ­λά­δος.

Πρός τι­μήν τοῦ θαυ­μα­τουρ­γοῦ ἱ­ε­ρο­μάρ­τυ­ρος Χα­ρα­λάμ­πους στά 1798 ἀ­νη­γέρ­θη ἐκ βά­θρων με­γα­λο­πρε­πής να­ός, ἐ­πί ἡ­γου­μέ­νου Ἀμ­βρο­σί­ου, καί εἶ­ναι πλέ­ον τό κα­θο­λι­κό, δη­λα­δή ὁ κεν­τρι­κός να­ός τοῦ μο­να­στη­ρι­οῦ. Ὁ να­ός ἀρ­χι­τε­κτο­νι­κά ἀ­νή­κει στόν ἁ­γι­ο­ρεί­τι­κο τύ­πο. Δι­α­θέ­τει κα­τα­πλη­κτι­κό ξυ­λό­γλυ­πτο τέμ­πλο τοῦ ἔ­τους 1814, ἔρ­γο τῶν Μετ­σο­βι­τῶν τεχνιτῶν μα­στρο-Κώ­στα καί Δη­μή­τρη, καί ἀνάλογης τέ­χνης ξυ­λό­γλυ­πτα προ­σκυ­νη­τά­ρι­α, τοῦ ἔ­τους 1836. Ἡ ἱ­στό­ρη­ση τοῦ ναοῦ τοῦ ἁ­γί­ου Χα­ρα­λάμ­πους πραγ­μα­το­ποι­εῖ­ται τήν τε­λευ­ταί­α εἰ­κο­σιπεντα­ε­τί­α ἀ­πό τόν κα­τα­ξι­ω­μέ­νο ἁ­γι­ο­γρά­φο Βλά­σι­ο Τσοτ­σώ­νη καί ἀποτελεῖ ἕνα θαυμαστό εἰκαστικό ἐπίτευγμα, ἐφάμιλλο τῶν παλαιῶν Μετεωρίτικων τοιχογραφιῶν.

Στόν και­ρό τῆς Ὀ­θω­μα­νι­κῆς κυ­ρι­αρ­χί­ας τό μο­να­στή­ρι τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, ὅπως καί ὅλες οἱ Μετεωρίτικες μονές συμπαραστάθηκε μέ εὐαισθησία στό βαριά δοκιμαζόμενο ὑπόδουλο γένος. Στήν μονή λειτουργοῦσε Ἐκ­κλη­σι­α­στι­κή Σχο­λή, στήν ὁ­ποί­α φο­ί­τη­σε καί ὁ λό­γι­ος ἱ­ε­ράρ­χης καί μέ­γας εὐ­ερ­γέ­της τοῦ γέ­νους Δω­ρό­θε­ος Σχο­λά­ρι­ος (1812-89). Τό κοινόβιο τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου παρέσχε, ἐπίσης, βοήθεια «στήν μάχη τῶν συνόρων» τοῦ 1897, στόν Μα­κε­δο­νι­κό ἀ­γώ­να (1904-1908) καί σέ ὅλους τούς ἐθνικούς ἀγῶνες.

 Πολύ σημαντικό γιά τόν ἐπισκέπτη εἶναι τό Σκευοφυλακεῖο τῆς μονῆς πού φιλοξενεῖται στήν Παλαιά Τράπεζα, κτίσμα τοῦ 14^ου αἰώνα μέ ἰδιότυπο τρόπο στεγάσεως. Στόν χῶρο αὐτό ἐκτίθενται καλ­λι­τε­χνι­κά χει­ρό­γρα­φα, σπου­δαῖ­α πα­λαί­τυ­πα βι­βλί­α, ἀρ­γυ­ρό­χρυ­σοι σταυ­ροί ἁ­γι­α­σμοῦ καί λι­τα­νεί­ας, ἱ­ε­ρά σκεύ­η, ἕ­νας χρυ­σο­κέν­τη­τος ἐ­πι­τά­φι­ος (1857) καί εἰ­κό­νες. Ξε­χω­ρί­ζει ἡ Ἄ­κρα Τα­πεί­νω­ση τοῦ ἱ­ε­ρέ­ως Ἐμ­μα­νου­ήλ Τζά­νε (1670), ἡ Πα­να­γί­α ἡ Ἐ­λε­οῦ­σα, ὁ Χρι­στός ὁ Ζω­ο­δό­της (17^ου αἰ.) κ.ἄ. Στήν ἱ­ε­ρά μο­νή τοῦ ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ὑπάρχουν σή­με­ρα 154 χει­ρό­γρα­φοι κώ­δι­κες καί πε­ρί τά 800 πα­λαί­τυ­πα βι­βλί­α.

Στήν δι­άρ­κει­α τοῦ Β΄ Παγ­κο­σμί­ου Πο­λέ­μου οἱ δύο να­οί, ὅ­πως καί ὅ­λο τό μο­να­στή­ρι ὑ­πέ­στη­σαν πολ­λές κα­τα­στρο­φές.

Τό 1961 ἡ μονή μετετράπη σέ γυναικεία. Οἱ πρῶτες μοναχές πού ἐγκαταστάθηκαν ἐδῶ, κατάφεραν κάτω ἀπό πολύ ἀντίξοες συνθῆκες νά ὀργανώσουν κοινοβιακά τήν μονή καί νά τήν ἀποκαταστήσουν, κατά τό δυνατόν, κτιριακά.

Τίς ἑπόμενες δεκαετίες ἐ­φαρ­μό­ζε­ται ἕ­να πο­λυ­δι­ά­στα­το πρό­γραμ­μα κα­τα­γρα­φῆς, τεκ­μη­ρι­ώ­σε­ως, συν­τη­ρή­σε­ως καί ἀ­πο­κα­τα­στά­σε­ως τοῦ μνη­μεια­κοῦ πλο­ύ­του τῆς μο­νῆς. Συγχρόνως γίνεται μί­α θαυ­μα­στή οἰ­κο­δο­μι­κή ἀ­να­μόρ­φω­ση καί ἀναστήλωση τῶν ὅλων κτιρίων.

Ἰ­δι­αί­τε­ρα ση­μαν­τι­κό εἶ­ναι τό συγ­γρα­φι­κό καί ἐκ­δο­τι­κό ἔρ­γο τοῦ ἱεροῦ κοινοβίου πού κα­λύ­πτει μί­α πλού­σια καί ἐν­δι­α­φέ­ρου­σα θε­μα­το­λο­γί­α (ἐ­πι­στη­μο­νι­κά συγ­γράμ­μα­τα, ἱ­στο­ρί­α καί πο­λι­τι­στι­κή κλη­ρο­νο­μιά τῶν Ἁ­γί­ων Με­τε­ώ­ρων, θεολογικά, ἁ­γι­ο­λο­γι­κά, ὑ­μνο­γρα­φι­κά, ἀντιαιρετικά κ.ἄ.­).

Τά τε­λευ­ταῖ­α χρό­νι­α ἡ μοναστική ἀδελφότητα ἀνήγειρε περικαλλέστατο ναό πρός τι­μήν τῶν Ἀρ­χαγ­γέ­λων καί τῆς ἁ­γί­ας μάρτυρος Κλαυ­δί­ας (2009) καί δη­μι­ούργησε τό πα­ρεκ­κλή­σι­ο τῆς Ἁ­γί­ας Σκέ­πης  τῆς Παναγίας μας (2003).

Στό μοναστήρι μονάζουν περί τίς τριάκοντα μοναχές.

Πηγή: Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα. Μία λίθινη πολιτεία μεταξύ οὐρανοῦ καί γῆς, ἔκδ. Ἱε­ρᾶς μο­νῆς ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, Ἅ­γι­α Με­τέ­ω­ρα 2016.

Στις ανατολικές πλαγιές του όρους Κόζιακα και σε ύψος πεντακοσίων σαράντα μέτρων βρίσκεται το γυναικείο κοινόβιο της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Βυτουμά. Η Ι.Μονή απέχει μόλις είκοσι χιλιόμετρα δυτικά των Τρικάλων.

Μετά την γέφυρα της Σαρακίνας ο επισκέπτης πρέπει να στρίψει αριστερά, να περάσει τον ομώνυμο οικισμό (Βυτουμά) και συναντώντας την δημοσιά που κατηφορίζει από Καλονέρι προς Τρίκαλα στρίβει αριστερά ακολουθώντας τις ανηφοριές του δρόμου. Αγναντεύοντας το καταπράσινο τοπίο και το άφθονο υγρό στοιχείο των πηγών, μετά από ένα δεκαπεντάλεπτο προβάλλει η πύλη της Μονής.

Σύμφωνα με γραπτές πηγές ιδρύθηκε το 1161 με έξοδα του Κωνσταντίνου Ταρχανιώτη και της συζύγου του Ζωής. Στον υπ΄αρίθμ. 141 κώδικα της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Μεγάλο Μετέωρο) που είναι αντίγραφο του 17ου αιώνα , υπάρχει αναφορά στην μονή του Βυτουμά που ισχυροποιεί την άποψη ότι κτίστηκε τον 12ο αιώνα. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε επισημάνσεις , αναφερόμενοι σε ενθύμηση του ΙΖ΄ αιών που μιλούν ότι η μονή κτίστηκε το έτος 1161 «εξοικί(ων) αναλωμάτων κόπων Κωνσταντίνου του Ταρχανιότου κ(αι) Ζωής της συμβίου αυτού.

Στο παρελθόν η Μονή υπήρξε ανδρώα. Για πολλά χρόνια παρέμεινε εγκαταλελειμμένη, άλλοτε παραδόθηκε σε φωτιές και λεηλασίες,  γι αυτό και δεν σώζονται   στοιχεία μέχρι το 1600, έτος κατά το οποίο η Ι.Μονή ανιδρύθηκε – ανιστορήθηκε.

Η  κτητορική επιγραφή του  καθολικού, μεταξύ άλλων αναφέρει ως ιδρυτές τον ιερέα Νικόλαο και τους γέροντες της κώμης Βυτουμά, επί Μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου.

 Το καθολικό της μονής βρίσκεται στο κέντρο του περιβόλου και μέχρι τον 18ο αι. αποτελούσε ενοριακό ναό. Το αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου καθολικό είναι μια τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος και μεταγενέστερο (1662) νάρθηκα στη δυτική του πλευρά.

 Ο ζωγραφικός διάκοσμος και το αξιόλογης τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού χρονολογούνται στο 1600.

Το ίδιο έτος φιλοτεχνήθηκαν και οι φορητές εικόνες της μονής που αποτελούν έργα του γνωστού αγιογράφου Δροσινού από το Φανάρι Καρδίτσας.

Το προσωνύμιο Βυτουμά, σύμφωνα με προφορική παράδοση, προέρχεται από έναν βυζαντινό οφικιάλιο ονόματι Βιτουμά, ο οποίος ήρθε από την Βασιλεύουσα και κατοίκησε σ αυτό το μέρος.

Πίσω από το ιερό βήμα του καθολικού βρίσκεται η σπηλιά όπου σύμφωνα με τον θρύλο βρέθηκε η πολλές φορές χαμένη εικόνα της Παναγίας της Καλαμπακιώτισσας προς τιμή της οποίας κτίστηκε και η μονή λαμβάνοντας τα εν λόγω συμβάντα ως μήνυμα της Παναγιάς.

Εδώ , υπάρχει και ο τάφος του Μητροπολίτη «Τρίκκης και Σταγών» (1907 - 1970) κυρού Διονυσίου ο οποίος στα χρόνια της διακονίας του στήριξε την μονή γι’ αυτό και η επιθυμία του ήταν να ενταφιαστεί εδώ.

Δίπλα στο καθολικό της Κοιμήσεως Θεοτόκου προστέθηκαν δύο ακόμα παρεκκλήσια αφιερωμένα το ένα στους αγίους Ευφημία και Αλέξιο και το άλλο στους αγίους, Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο και Δημήτριο μυροβλύτη, ενώ εκτός περιβόλου μονής υπάρχουν και τα παρεκκλήσια της Ζωοδόχου Πηγής, της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και της Παναγίας της Γοργουπηκόου.

Εισερχόμενος κανείς στον περίβολο της μονής νοτίως της πύλης συναντά το αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου παρεκκλήσιο. Στην κτητορική του επιγραφή αναφέρεται ως "προπύλαιον", διαβατικό στη μονή.  Πρόκειται για ένα μικρό μονόχωρο ναό  5 Χ 5 που καλύπτεται με φουρνικό (ασπίδα) και είναι κατάγραφος με έξοχες τοιχογραφίες που φιλοτέχνησε το 1559 ο αρχιμανδρίτης Νεκτάριος.   Το τέμπλο πού υπήρχε άλλοτε, σήμερα δεν σώζεται, το κατέστρεψε η φθορά του χρόνου ενώ αρκετές μικρές εικόνες του, της σειράς των αποστολικών και τα ωραιότατα βημόθυρα φυλάσσονται στο Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Τρίκκης και Σταγών.

Στην Μονή, το έτος 1952 εγκαταστάθηκε, γυναικεία πενταμελή μοναχική αδελφότητα που προέρχονταν από την περιφέρεια της Ιερής Μητροπόλεως Πατρών. Παρέλαβαν ένα μοναστήρι υπό διάλυση για να ξεκινήσει έκτοτε μια πορεία ανοικοδόμησης και άνθησης η ακμή της οποίας χρονικά προσδιορίζεται στο δεύτερο μισό του 1960 και 1970 καθώς τότε αποφασίσθηκε, από τον μακαριστό  μητροπολίτη Διονύσιο, η ίδρυση σχολή κοπτικής - ραπτικής, χειροτεχνίας και υφαντών, τριετούς φοίτησης με οικοτροφείο για τις σπουδάστριες.
Σήμερα στην Μονή εγκαταβιούν 11 μοναχές με Ηγουμένη, την μοναχή Θεοκτίστη.

Το βασικό εργόχειρο της αδελφότητος αποτελεί η υφαντική τέχνη, μένοντας πιστή στην εκκλησιαστική παράδοση. Ως πρώτοι πυρήνες της αναγέννησης της υφαντουργίας υπήρξαν δύο μονές της Πελοποννήσου, η μονή των Αγίων Κων/νου και Ελένης στην Καλαμάτα και η μονή του Προφήτη Ηλία στην Πάτρα, απ’ όπου προέρχονται οι πρώτες πέντε αδελφές, όπως η μακαριστή γερόντισσα Ευσεβία, προηγούμενη της μονής Βυτουμά. Οι αργαλειοί που υφαίνουν λέγονται αρμένικοι, είναι χειροκίνητοι και το μέγεθός τους ποικίλλει.

Δείγματα αρχιερατικής και ιερατικής στολής

Η ιερά μονή πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου στη Κοίμηση της Θεοτόκου καθώς και στα παρεκκλήσια των τιμώμενων  αγίων .    

Ακολουθίες τελούνται κάθε Κυριακή στις 6:30π.μ., Σάββατο στις 6:00π.μ. και μεγάλες εορτές στις 6:00π.μ.

Εσπερινή ακολουθία καθημερινά στις 17:30μ.μ.

Παράκληση στην Παναγία κάθε Παρασκευή με το πέρας του εσπερινού

Τηλέφωνο επικοινωνίας  24310 88382

Φαξ : 24310 88382

E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.