Οἱ κυρίως κτίτορες τῆς ἱερᾶς μονῆς ἁγίου Στεφάνου εἶναι οἱ δύο ὅσιοι πατέρες Ἀντώνιος καί Φιλόθεος, οἱ ὁποῖοι ἱστοροῦνται στόν δυτικό τοῖχο τοῦ παλαιοῦ καθολικοῦ τοῦ ἁγίου Στεφάνου μέ φωτοστέφανο. Τά ὀνόματα τῶν κτιτόρων μνημονεύονται ἐπίσης στά μοναστηριακά δίπτυχα (κώδ. ὑπ’ ἀριθ. 71 καί 72) .
Ὁ ὅσιος Ἀντώνιος Καντακουζηνός, [κατά τόν ἀρχιμ. Πορφύριο Οὐσπένσκυ καί D. Nicol,] ἦταν υἱός τοῦ ἡγεμόνα τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου Νικηφόρου Β΄ Ὀρσίνη (†1359), καί τῆς Μαρίας Καντακουζηνῆς († μετά τό 1359), πρεσβύτερης θυγατέρας τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννου Στ΄ Καντακουζηνοῦ (1347-54). Ἑπομένως θεωρεῖται ἐγγονός τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννου Στ΄ Καντακουζηνοῦ, [τοῦ ὑποστηρικτοῦ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί τῆς νοερᾶς προσευχῆς], καί πρῶτος ἐξάδελφος ἐκ μητρός μέ τόν δεύτερο κτίτορα τοῦ Μετεώρου βασιλέα Ἰωάννη Οὔρεση Παλαιολόγο, τόν μετονομασθέντα Ἰωάσαφ Μοναχό (1387/88-†1422/23).
Στό ἀρχεῖο τοῦ μοναστηριοῦ σώζεται ὁ ὑπ’ ἀριθ. 143 κώδικας μέ τρεῖς ἰδιόγραφες καί λίαν καλλιγραφημένες Θεῖες Λειτουργίες, ἀποδιδόμενες στόν κτίτορα ὅσιο Ἀντώνιο. Ἡ γραφή τοῦ κώδικα εἶναι ἰδιαίτερα κομψή καί καλλιτεχνική, προϋποθέτει δέ λόγιο κωδικογράφο.
Ὁ δεύτερος κτίτορας τῆς μονῆς τοῦ ἁγίου Στεφάνου «ὅσιος Φιλόθεος ἐκ χώρας Σιάταινα»[1], [ἤ Σλάταινα, σημ. Ρίζωμα Τρικάλων] ἀναφέρεται σέ γράμμα τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Ἱερεμία Α΄ (1545), ὡς ἀνακαινιστής σχεδόν ἐκ βάθρων θεμελίων τοῦ ναοῦ τοῦ πρώτου καθολικοῦ τοῦ ἁγίου Στεφάνου καί νέος κτίτορας. Ἀνήγειρε σύν τοῖς ἄλλοις κελλιά καί ἄλλα ἀπαραίτητα κτίσματα, ἔχοντας βοηθό τόν συμπατριώτη του ἱερομόναχο Γεράσιμο. Ἐξόπλισε ἐπίσης τό ἱερό κοινόβιο μέ ἱερά σκεύη καί χειρόγραφα βιβλία γιά τίς λειτουργικές ἀνάγκες τοῦ μοναστηριοῦ καί δημιούργησε μονύδριο-μετόχιο μέ ἀμπελῶνες στά πατρικά του κτήματα στήν γενέτειρά του Σλάταινα. Στό ἴδιο γράμμα δίδεται ἡ πληροφορία ὅτι «ἐκόσμησε» τόν ναό τοῦ ἁγίου Στεφάνου.
Τό σιγιλλιῶδες αὐτό γράμμα τοῦ πατριάρχη Ἱερεμία Α΄, τοῦ ἔτους 1545, δέν σώζεται σήμερα στό μοναστήρι, ἀλλά τμῆμα αὐτοῦ διέσωσε ὁ ἀρχιμ. Πορφύριος Οὐσπένσκυ, (Χριστιανικὴ Ἀνατολή, σ. 428).
Τό διασωθέν κείμενο καί ἔχει ὡς ἑξῆς:
«† Ἐπειδὴ ζήλῳ θείῳ κινηθεὶς ὁ ὁσιώτατος ἐν ἱερομονάχοις κύριος Φιλόθεος ἀνεκαίνισε τὸν σεβάσμιον καὶ θεῖον ναόν, τὸν εἰς ὄνομα τιμώμενον τοῦ ἁγίου ἀρχιδιακόνου Στεφάνου, τὸν κείμενον ἐν τῇ κορυφῇ, ἔχων συνεργὸν καὶ βοηθὸν εἰς τὴν ἔξοδον αὐτὴν καὶ τὸν ἐν ἱερομονάχοις κύριον Γεράσιμον ... ἀλλὰ δὴ καὶ τοὺς λοιποὺς μοναχούς, τοὺς ἐνασκουμένους ἐν τῷ ῥηθέντι ναῷ, καὶ ὡς εἰπεῖν ἐκ βάθρων θεμελίων τοῦτον ἀνήγειρε καὶ ἐκόσμησεν ὁ ῥηθεὶς ὁσιώτατος ἱερομόναχος, καὶ κέλλας γύρωθεν πήξας πρὸς ἀνάπαυσιν τῶν ἐνασκουμένων ἐκεῖσε καὶ τῶν ἄλλων πως παρατυγχανόντων, καὶ λοιπαῖς οἰκοδομαῖς ἀνακτίσας καὶ βελτιώσας αὐτήν, ἔτι δὲ σκεύη καὶ βιβλία ἐκκλησιαστικὰ συνάξας καὶ ἱερέων ἀλλαγὰς καὶ τ’ ἄλλα πάντα τὰ ἁρμόζοντα τῇ μονῇ, πρὸς τοῖς δε καὶ μετόχιον ἐν τῇ χώρᾳ τῆς Σθλάταινας ποιήσας, καὶ τοῦτον μετὰ τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν καλλιεργήσας, καὶ γῆν ἐν τούτῳ ποιήσαντες διάφορον πρὸς ἐργασίαν τῶν τροφίμων αὐτῶν, καὶ ἀμπελῶνας γύρωθεν αὐτοῦ ἀφιερώσαντες, πατρικὰ ὄντας κτήματα αὐτῶν, ἔτι δὲ καὶ ἕτερον ἀμπελῶνα πλησίον τοῦ μονυδρίου αὐτοῦ φυτεύσαντες, καὶ πάντα ὅσα ἦν ὑπὸ τὴν δύναμιν αὐτῶν κατασκευάσαντες, καὶ κοινοβιακῶς ζῆν ἐπαγγειλάμενοι, ἐζήτησαν τῇ ἡμῶν μετριότητι, ἵνα διὰ γράμματος αὐτῆς πατριαρχικοῦ βεβαιώσωμεν αὐτήν, τοῦ εἶναι ἀκαταπάτητον παρὰ τοῦ θεοφιλεστάτου ἐπισκόπου Σταγῶν καὶ τοῦ ὁσιωτάτου καθηγουμένου τῆς σεβασμίας καὶ βασιλικῆς τοῦ Μετεώρου μονῆς, καὶ τῶν λοιπῶν τῶν ἐν τῇ σκήτῃ, ὡς ἔξωθεν οὖσαν τῶν συνόρων τῆς Σκήτεως αὐτῆς».
Οἱ ἅγιοι κτίτορες τιμῶνται στήν μονή τοῦ ἁγίου Στεφάνου τήν 17η Ἰανουαρίου. Ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἱερομόναχος Ἀθανάσιος Σιμωνοπετρίτης ἐποίησε θαυμάσια ἀκολουθία πρός τιμήν τῶν κτιτόρων τῆς μονῆς τοῦ ἁγίου Στεφάνου Φιλοθέου καί Ἀντωνίου μέ τίτλο: «Ἀκολουθία τῶν ὁσίων καὶ θεοφόρων πατέρων ἡμῶν Ἀντωνίου καὶ Φιλοθέου, κτιτόρων τῆς ἱερᾶς καὶ σεβασμίας μονῆς Ἁγίου Στεφάνου , Ἅγιον Ὄρος 1986».
Ἐπίσης, Χαιρετιστηρίους Οἴκους πρός τιμήν τῶν ὡς ἄνω ἁγίων Κτιτόρων Φιλοθέου καί Ἀντωνίου, ἐποίησε ἡ Μοναχή Θεοτέκνη μέ τίτλο: Εἰκοσιτέσσαρες Χαιρετιστήριοι Οἶκοι εἰς τοὺς ὁσίους καὶ θεοφόρους πατέρας ἡμῶν Ἀντώνιον καὶ Φιλόθεον, δομήτορας, κτήτορας καὶ προστάτας τῆς ἐν Μετεώροις ἱερᾶς καὶ σεβασμίας μονῆς τοῦ ἁγίου ἐνδόξου πρωτομάρτυρος καὶ ἀρχιδιακόνου Στεφάνου, Ἅγια Μετέωρα 2011.
Πηγή: Θεοτεκνησ Μοναχησ, Πέτρινο Δάσος, Ἱερά Μοναστήρια, τ. Β΄, (Ἁγίου Στεφάνου, Ἁγίας Τριάδος, Ρουσάνου, Ἁγίου Νικολάου), Ἅγια Μετέωρα 2018, σ. 26-31.
* * *
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ΄. Ταχὺ προκατάλαβε.
[Ἀθανασίου Ἱερομονάχου Σιμωνοπετρίτου]
Εὐφραίνεται χαίρουσα ἡ τοῦ Στεφάνου Μονή, πρὸς Κύριον ἔχουσα πρεσβείαν ἄμαχον, τετράριθμον φάλαγγα· ἅμα τῷ Διακόνῳ, Χαραλάμπη λευΐτην, σὺν δὲ καὶ τῶν κτιτόρων, τὴν σεπτὴν ξυνωρίδα, Ἀντώνιον, τὸν Ἀσκητὴν καὶ θεῖον Φιλόθεον.
[1] Σλάταινα ἤ Σιάταινα εἶναι ἡ γενέτειρα τοῦ ὁσίου Φιλοθέου, στήν ὁποία ἔχει ἀνεγερθεῖ ναός πρός τιμήν του, ὁ δέ Σιμωνοπετρίτης Ὑμνογράφος ἱερομόναχος Ἀθανάσιος ἐποίησε ἀκολουθία καί παρακλητικό κανόνα πρός τιμήν τοῦ ὁσίου Φιλοθέου.