Στήν νοτιοδυτική πλευρά τοῦ βράχου Πυξάρι τῶν Ἁγίων Μετεώρων ἀριστερά καί ἄνω τοῦ μονυδρίου τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου, σέ ὕψος σαράντα καί πλέον μέτρων ὑπάρχει τό τρισπήλαιο ἀσκητήριο τοῦ ὁσίου Γρηγορίου. Κτίτορες οἱ ὅσιοι αὐτάδελφοι πατέρες Γρηγόριος καί Θεοδόσιος.
Τό μονύδριο ἀπαρτίζεται ἀπό τρία ἐπάλληλα, ἴσως καί περισσότερα, σπηλαιώδη ἐνδιαιτήματα, παλαιῶν ἀσκητῶν μέ τούς χαρακτηριστικούς ξυλόφρακτους ἐξῶστες (ἡ πρώτη εὑρίσκεται σέ ὕψος 25 μέτρων, ἡ δεύτερη σέ 35, καί ἡ τρίτη σέ ὕψος 40 μέτρων ἀπό τούς πρόποδες). Ὁ χῶρος αὐτός δέν βρέχεται, διότι βρίσκεται κάτω ἀπό μία ὀξεία γωνία πού σχηματίζει ὁ βράχος μέ τό ἔδαφος. Ἔτσι διασώθηκαν τά ξύλα στούς ἐξῶστες καί ἐν μέρει ἡ ἀνεμόσκαλα. Στό δεύτερο καί τρίτο σπήλαιο ὑπάρχει ἕνα μεγάλο κοφίνι, γιά τήν μεταφορά τῶν ὑλικῶν πραγμάτων, ἐφ’ ὅσον ἀνῆκε ἄλλωστε στήν περιοχή τῶν Κοφινίων. Στίς κοιλότητες τοῦ βράχου ὑπάρχουν τά λαξευμένα κελλιά τῶν ἀσκητῶν, πού ἔχουν χωρητικότητα ἑνός θολωτοῦ τάφου.
Στό τρίτο ἀνώτερο σπήλαιο ὑπάρχει ναΐσκος ἀφιερωμένος στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, διακοσμημένος μέ παλαιές ἀλλά θαυμάσιες τοιχογραφίες μακεδονικῆς τεχνοτροπίας καί σχετικά καλά διατηρημένες. Ἡ κτητορική ἐπιγραφή, ἡ ὁποία εὑρίσκεται ἐξωτερικά, στό ὑπέρθυρο τῆς εἰσόδου ἔχει ὡς ἑξῆς: «† Ἀνηγερθην ὀ θήος κ(αὶ) πάνσεπτος ναος ουτος της ἡπερεβλογημέν[ης] δεσπηνῆς ἠμόν Θεοτόκου· διά κ(αὶ) (ε)ξόδου Γρηγορηου ἀμαρτολο[υ] [κ]τήτορος· μετα τοῦ αὐταδέλφου Θεοδοσήου· ϊερομοναχου ἀρχϊερατέβοντος Ματ[θέου] τῆς ἀγηοτάτης ἐπησκοπης Σταγΐων [͵ϛωπ]γ΄ ἰν(δικτιῶνος) ιγ΄».
Οἱ Μοναχοί τοῦ Μετεώρου κατά τό ἔτος 1972 ἀνεκάλυψαν πρῶτοι τίς τοιχογραφίες τῶν ὁσίων κτιτόρων τοῦ ἀσκητηρίου μέ τά ὀνόματά τους καί ἐντός τοῦ ναΐσκου βρέθηκαν λαξευμένοι οἱ τάφοι τῶν ἱδρυτῶν αὐταδέλφων ὁσίων ἱερομονάχων Γρηγορίου καί Θεοδοσίου.
Ἐπί τοῦ ἐξωτερικοῦ τοίχου τοῦ ναΐσκου εἶναι ἱστορημένοι μέ φωτοστέφανο οἱ ὅσιοι αὐτάδελφοι κτίτορες Γρηγόριος καί Θεοδόσιος. Οἱ ἐπιγραφές ἔχουν ὡς ἑξῆς: «Δέησις του δουλου του Θ(εο)ῦ Γρηγορηου αμαρτολοῦ κε κτήτορος. Μνήστητι Κ(ύ)ριε τὸν γονέον μου Μανουήλ· ϊερέος· κα(ὶ) της σ(υμ)βήου αὐτοῦ Ἄνης κα(ὶ) τὸν ταί (=τέκνων;) αὐτῶ[ν]».
Καί «Δέησις τοῦ δούλου του Θ(εο)ῦ / Θεοδοσήου ηερομονάχου».
Μετά τό γεγονός τῆς ἀνακαλύψεως αὐτῆς καί τῆς προσθήκης τῶν ὀνομάτων δύο ἀκόμη ὁσίων Κτιτόρων, ὁ γνωστός τέως Μετεωρίτης καί νῦν Σιμωνοπετρίτης ἱερομόναχος Ἀθανάσιος, ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐποίησε τό ἀκόλουθο Ἀπολυτίκιο πρός τιμήν τῶν Μετεωριτῶν Ἁγίων, τό ὁποῖο ψάλλεται πλέον σέ ὅλες τίς μονές τῶν Ἁγίων Μετεώρων καί συμπεριλαμβάνει καί τούς δύο ἀνωτέρω ὁσίους.
Ἀπολυτίκιον Μετεωριτῶν ἁγίων.
Ἦχος α. Τοὺς τρεῖς μεγίστους.
Μετεώρων οἱ γόνοι τοὺς πατέρας τιμήσωμεν, τοὺς ἐν κορυφαῖς καὶ σπηλαίοις, ἰσαγγέλως βιώσαντας. Τὸν Ἀθανάσιον τὸν μέγαν καὶ Ἰωάσαφ τὸν πανάρετον, σὺν τῷ Νεκταρίῳ τῷ θείῳ, Θεοφάνην τὸν φρόνιμον. Τοῦ Ῥουσσάνου τοὺς πολίτας, Ἰωάσαφ καὶ Μάξιμον, καὶ τοὺς καρτεροὺς ἐν ἀσκήσει, σὺν Φιλοθέῳ τὸν Ἀντώνιον. Ἔτι καὶ τὸν Γρηγόριον ὁμοῦ, σὺν Θεοδοσίῳ τῷ ὁμαίμονι. Πάντας δεῦτε ὑποπτέρους, ἀετοὺς Θεοῦ δοξάσωμεν.
* * *
Περί τῶν αὐταδέλφων κτιτόρων ἁγίων Γρηγορίου καί Θεοδοσίου, οἱ ὁποῖοι διεμόρφωσαν τό ἀσκητήριο καί ἱστόρησαν τόν ναό κατά τό ἔτος 1374/75 δέν ἦταν γνωστό οὐδέν. Ὡστόσο μελετώντας τόν βίο τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτη θά μπορούσαμε νά ἐπισημάνουμε ὅτι γίνεται ἀναφορά γιά δύο «νεωστί εἰσδεχθέντες» ὑπό τοῦ Γρηγορίου τοῦ Στυλίτη αὐταδέλφους ἱερομονάχους ὀνόματι Γρηγόριο καί Παχώμιο, τούς ὁποίους ὁ γέρων Γρηγόριος ὁ Στυλίτης ἐνεχείρησε στόν ὅσιο Ἀθανάσιο τόν Μετεωρίτη καί ἐκεῖνος τούς ἄφησε πάλι στήν συνοδία τοῦ Στύλου, κατά τό ἔτος 1343/44.
Πιθανότατα, λοιπόν, οἱ δύο αὐτάδελφοι, ἀργότερα, ἀνῆλθαν στόν δυσπρόσιτο σπήλαιο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου. Καί ὁ μέν Γρηγόριος ἔγινε προεστώς, ὁ δέ Παχώμιος μέ τήν μεγαλοσχημία του ἔλαβε τό ὄνομα Θεοδόσιος. Ἀξιοσημείωτο εἶναι, ἐπίσης, ὅτι στήν σειρά τῶν μεγάλων ὁσίων πού ἱστοροῦνται ἐξωτερικά, στόν νότιο τοῖχο τοῦ λαξευτοῦ ναϋδρίου εἶναι εἰκονογραφημένος ὁλόσωμος καί ὁ ἅγιος Παχώμιος, ἐνῶ συνήθως στίς ἱερές μονές παρίσταται λαμβάνων τό Ἀγγελικό σχῆμα παρά Ἀγγέλου.
Χαιρετιστηρίους Οἴκους εἰς τούς ὡς ἄνω ἁγίους Κτίτορας Γρηγόριο καί Θεοδόσιο ἐποίησεν ἡ ἁγιοστεφανίτισσα Μοναχή Θεοτέκνη κατά τό ἔτος 2017.
Πηγή: Θεοτεκνησ Μοναχησ, Πέτρινο Δάσος, Ἱερά Ἀσκητήρια, τ. Α΄, Ἅγια Μετέωρα 2010, σ. 178-188.