Ήδη από τα όψιμα μεσοβυζαντινά χρόνια, οι δυσπρόσιτοι όγκοι των Μετεώρων καθίστανται χώρος πνευματικής ασκήσεως. Οι πρώτοι οικήτορες των μετεωρικών βράχων είναι ερημίτες μοναχοί, ασκούμενοι σε σπηλαιώδη ενδιαιτήματα, προσβάσιμα με σχοίνινες ανεμόσκαλες.

Η μοναστική πολιτεία των Αγίων Μετεώρων έμελλε να λάβει νέα ώθηση με την εμφάνιση του Οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, του όντως θεμελιωτή του μετεωρικού κοινοβιακού Μοναχισμού. Ο Όσιος Αθανάσιος με τον γέροντα του Όσιο Γρηγόριο Στυλίτη ή Πολίτη, εκλεκτά μέλη της χορείας των ησυχαστών έπειτα από πολυετή άσκηση στο Περιβόλι της Παναγίας, ανέρχονται στον Στύλο των Σταγών λίγο πριν το 1340. Λίγο αργότερα ο Όσιος Αθανάσιος θα καταλάβει τον λεγόμενο Πλατύ Λίθο. Ο Όσιος θα ονομάσει αυτό το βράχο Μετεώρο, δηλαδή βράχο μεταξύ ουρανού και γης, ονομασία που έμελλε να επικρατήσει για το σύνολο του πέτρινου δάσους. Στον απαράκλητο βράχο του Μετεώρου ο όσιος Αθανάσιος θα συστήσει μοναστική κοινότητα, κατά τα κοινοβιακά πρότυπα, με Τυπικό που ο ίδιος θα διαμορφώσει. Θα ανεγείρει προσέτι ναό, αφιερωμένο στην Παναγία Μετεωρίτισσα. Αργότερα θα οικοδομήσει άλλο καθολικό, προς τιμήν του Μεταμορφωθέντος Σωτήρος Χριστού.

Ο Ιωάννης Uroš Παλαιολόγος, διάδοχος του ελληνοσέρβου ηγεμόνα της Θεσσαλίας Συμεών, ενδύεται το μοναστικό σχήμα μεταξύ 1372 και 1373, είκοσι δύο μόλις ετών, λαμβάνοντας το όνομα Ιωάσαφ. Ο άγιος Αθανάσιος, ενόσω ζούσε ακόμη, τον ορίζει διάδοχό του στο μοναστήριο. Ο άγιος βασιλέας Ιωάσαφ θα παραμείνει και θα ασκηθεί στο Μ. Μετέωρο πενήντα περίπου έτη, ως τον οσιακό του θάνατο  (†1422/3). Το έτος 1387/88 ανοικοδομεί, μεγαλοπρεπέστερο τώρα, τον ναό του αγίου Αθανασίου. Στο ανωτέρω χορηγικό πρόγραμμα συνεργεί η Μαρία Αγγελίνα Παλαιολογίνα, βασίλισσα των Ιωαννίνων και αδελφή του Ιωάσαφ, η οποία επέπρωτο να καταστεί επίσης μεγάλη ευεργέτης της μονής του Μ. Μετεώρου.

Μετά την ολοκλήρωση της κατακτήσεως της Θεσσαλίας υπό των Οθωμανών (1423-1470), η περιοχή των Τρικάλων και των Σταγών αποτελεί ημιαυτόνομο κρατίδιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μονή του Μεγάλου Μετεώρου θα γνωρίσει ακμή και άνθιση στα μέσα του 16ου αιώνα. Ηγούμενος είναι τώρα ο ιερομόναχος Συμεών, από τα Ιωάννινα. Ο όσιος Συμεών θα συντελέσει στην πνευματική ανάταση του κοινοβίου αλλά και στην υλική βελτίωση των όρων ζωής των μοναχών.

Με δική του πρωτοβουλία ανεγείρεται το νέο μεγαλοπρεπές καθολικό της μονής εν έτει 1544. Πρόκειται για ένα σύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο ναού. Μπορεί δε επίσης να χαρακτηρισθεί ως «αγιορειτικού» τύπου, εφόσον διαθέτει χορούς και ευρύχωρη κιονοστήρικτη λιτή. Προς Βορράν του καθολικού έχει διαμορφωθεί ξυλόστεγη σήμερα στοά με σταυρόσχημους πεσσούς. Τον επισκέπτη-προσκυνητή εντυπωσιάζουν οι καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες του περίφημου «κρητικού» ζωγράφου Τζώρτζη. Θαυμαστό είναι επίσης το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο εικονοστάσιο του καθολικού. Η σημερινή του εικόνα διαμορφώνεται στα 1791, επί ηγουμενίας του Παρθενίου Ορφίδη, του Μελωδού. Μπροστά από το τέμπλο αυτό, στα δεξιά, βρίσκεται το προσκυνητάριο με την εφέστια θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μετεωρίτισσας (14ος αι.). Έτερη θαυματουργή εικόνα είναι τοποθετημένη σε προσκυνητάριο της Λιτής του καθολικού. Πρόκειται για την αρχαία εικόνα της Παναγίας Λοξαδιώτισσας. Στο ίδιο χώρο βρίσκεται ο τάφος του αγίου Αθανασίου και τα άγια λείψανα των οσίων κτιτόρων του μοναστηρίου.

 Στα χρόνια του δραστήριου αυτού καθηγουμένου, η μονή του Μετεώρου εμφανίζει μεγάλη πνευματική παραγωγή, η οποία μάλιστα αφορά στην ενίσχυση του ορθοδόξου φρονήματος και στην διαμόρφωση της ιστορικής ταυτότητας του μεταβυζαντινού Ελληνισμού. Αναφέρουμε ενδεικτικώς την δημιουργία στο μοναστήρι εργαστηρίου βιβλιογραφικής παραγωγής και της καλουμένης Σωκράτους Ακαδημίας.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν η Μονή θα δεχτεί ασφυκτικότατο οικονομικό έλεγχο, ενώ τα δυσβάστακτα χρέη θα οδηγήσουν στην μείωση του αριθμού των μοναχών. Οι συνεχείς δηώσεις και λεηλασίες θα δημιουργήσουν μία ασφυκτική κατάσταση στην ζωή της Μονής. Η απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 πολύ λίγο θα μεταβάλει την άσχημη κατάσταση. Παρ’  όλα αυτά οι λιγοστοί μοναχοί, με πολύ κόπο, θα κρατήσουν άσβεστη την κανδήλα της Παναγίας.

Σταθμό στην ζωή του μοναστηριού αποτελεί η άφιξη στα Τρίκαλα του φιλομόναχου μητροπολίτη Τρίκκης και Σταγών Διονυσίου (†1970), οπότε επιχειρείται η αναδιοργάνωση του μετεωρικού Μοναχισμού. Με πρωτοβουλία του οι παλαιοί γέροντες της Μονής θα παραδώσουν την σκυτάλη στον Αρχιμανδρίτη Αιμιλιανό, μετέπειτα καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, ο οποίος και θα συστήσει την πρώτη μετά τον Πόλεμο αδελφότητα, κατά τα κοινοβιακά πρότυπα.

Εν συνεχεία οι καθηγούμενοι της Μονής, οι Αρχιμανδρίτες Μαντζίρης (1973 – 1977), Χαρίτων Σαρρής, (1977 – 1984) και ο αρχιμανδρίτης Αθανάσιος Αναστασίου (1984 – 2010) θα συμβάλουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη και προβολή του πνευματικού πλούτου του ιερού μοναστηρίου, αλλά και του οσιοτόκου μετεωρικού Μοναχισμού.

 ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΕΩΡΟΥ

Ως είναι γνωστό, τα Τυπικά κατέχουν προνομιακή θέση στον μοναστικό βίο. Τα λειτουργικά Τυπικά παρέχουν διατάξεις και οδηγίες για τις καθημέραν ακολουθίες και τις κατά τάξη δεσποτικές και θεομητορικές εορτές αλλά και των διακεκριμένων Αγίων. Συνίστανται δε σε δύο εξαρτώμενα εορτολογικά σύνολα, των κινητών και ακινήτων εορτών. Τούτο διότι του χρόνου προϊόντος διαμορφώνονται στο μοναστήριο ιδιαίτερες λατρευτικές και λειτουργικές συνήθειες, οι οποίες ενσωματώνονται οργανικά στην δομή του Τυπικού.

Οι εν λόγω ιδιαιτερότητες καταγράφονται στον υπ’ αριθμόν 83 κώδικα του έτους 1580, έργο του μοναχού Χριστοδούλου. Το εν λόγω χειρόγραφο, περιλαμβάνει το Τυπικό της σεβασμίας μονής. Από τα περιεχόμενά του καθίσταται σαφές πως πρόκειται για λειτουργικό Τυπικό, μολονότι περιλαμβάνει πολλές διατάξεις και νουθεσίες, κανονιστικές της συμπεριφοράς των μοναχών. Αυτός μόνο, και για πρώτη φορά, εντάσσει στο Τυπικό του τις ιδιάζουσες λειτουργικές συνήθειες και την τάξη της μονής. Τα όσα δε παραδίδει αποτελούν μαρτυρίες για την πνευματική ακμή της μονής και για τον εν αυτή έντονο λειτουργικό βίο κατά την πρώιμη μεταβυζαντινή περίοδο. 

Στοιχεία επικοινωνίας

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι επισκέπτες - προσκυνητές είναι υποχρεωμένοι να εισέρχονται στη Μονή ενδεδυμένοι ευπρεπώς. Ενδεικτικά δεν επιτρέπεται η είσοδος στους άνδρες που φορούν βερμούδες, κοντά παντελόνια και αμάνικα και στις γυναίκες που φορούν παντελόνια και αμάνικα. 

Οι προσκυνητές παρακαλούνται να σεβαστούν τους κανόνες και την ιερότητα του χώρου.